ΣΚΑΪ - ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ - 2009 - Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΤΕΛΙΚΟΣ (HQ)

ΑΡΕΟΠΟΛΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΝΗΣ - Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ.

ΜΙΑ  ΒΟΛΤΑ  ΣΤΗΝ  ΑΡΕΟΠΟΛΗ,

 ------------------------------------------------------------ 

 

ΑΡΕΟΠΟΛΗ  ΚΕΝΤΡΙΚΟ  ΠΕΖΟΔΡΟΜΙΟ

---------------------------------------------------------- 

ΑΡΕΟΠΟΛΗ

--------------------------------------------------------

ΑΡΕΟΠΟΛΗ

----------------------------------------------------- 

ΑΡΕΟΠΟΛΗ -ΛΙΜΕΝΗ 

---------------------------------------------

-

ΑΡΕΟΠΟΛΗ - ΠΑΡΕΛΑΣΗ

---------------------------------------------------

--

ΑΡΕΟΠΟΛΗ -Η  ΙΣΤΟΡΙΚΗ  

ΠΡΩΤΕΥΟΘΣΑ  ΤΗΣ  ΜΑΝΗΣ 

--------------------------------------------------------------------

Το Σπίτι του Πάτρικ Λη Φέρμορ στην Καρδαμύλη.

Η Μάνη από ψηλά Μέρος 2ον Δυτική Μάνη

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ - ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ - ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ - ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η  ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ   ΚΑΙ  Η ΔΗΜΟΙΟΚΡΑΤΙΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΚΑΙ  ΤΗΣ  ΠΑΔΕΙΑΣ.

* Η ζωή μέσα σε μια σύγχρονη δημοκρατία συνεπάγεται «κόστος», με την έννοια του περιορισμού της ελευθερίας

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  13/01/2002 00:00

 

 Η ελευθερία και η δημοκρατία θεωρούνται συγγενείς έννοιες. Το ιδανικό της ανθρώπινης ελευθερίας συνοδεύει την πολιτική σκέψη της σύγχρονης εποχής, εκείνης που εγκαινιάζουν οι πρώτες δημοκρατικές επαναστάσεις, πρώτα στην Αγγλία και στην Αμερική και αργότερα στη Γαλλία.

 Η κεντρική ιδέα που τις ενέπνευσε είχε ήδη σχηματισθεί την εποχή του Διαφωτισμού: κάθε άνθρωπος είναι ανεξάρτητος και ίσος σε ηθική αξία με οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο και δεν πρέπει να δεχθεί να υποστεί πολιτικό εξαναγκασμό ή εξουσιαστική κηδεμονία. Η ελευθερία ήταν νόμιμο και φυσικό δικαίωμα κάθε ανθρώπου και δεν ήταν ανεκτός ο περιορισμός ή η κατάργησή της από την πολιτική εξουσία με πρόσχημα την ανωριμότητα ή την ανάγκη προστασίας των ατόμων που συνιστούν ένα κοινωνικό σύνολο.

Από την πρώτη στιγμή αυτό σήμανε ότι η ατομική περιουσία του καθενός είναι δική του και η πρώτη και άμεση πράξη κάθε μορφής τυραννίας είναι η αφαίρεσή της από τον νόμιμο κάτοχό της χωρίς τη συγκατάθεσή του. Μόνο μέσα από όργανα δημοκρατικής εκπροσώπησης είναι δυνατόν να εξασφαλισθεί συναίνεση σε κάτι τέτοιο και αυτό είναι το νόημα του γνωστού συνθήματος της Αμερικανικής Επανάστασης: «Οχι φόρους χωρίς εκπροσώπηση». Αυτό που ζήτησαν επομένως οι δημοκρατικές επαναστάσεις το 1688 στην Αγγλία και το 1776 στην Αμερική, και το οποίο πέτυχαν οριστικά, ήταν ο περιορισμός της πολιτικής εξουσίας, ακριβώς διότι κύριο μέλημά τους ήταν η εξασφάλιση της ελευθερίας πριν απ' όλα. Από τις αρχές επομένως της νεότερης ιστορίας, το δημοκρατικό κίνημα συνυφαίνεται με την ελευθερία ως αίτημα απαλλαγής από τους καταναγκασμούς της πολιτικής εξουσίας και στράφηκε αρχικά κατά των βασιλέων, εφόσον η μοναρχία αντιπροσώπευε τον απόλυτο και συγκεντρωτικό χαρακτήρα αυτής της εξουσίας.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι οι δημοκρατικοί αγώνες για τον περιορισμό της εξουσίας έχουν άμεση σχέση με την ελευθερία, όχι μόνο ιστορικά αλλά και λογικά, αν δοθεί στην τελευταία όχι «θετική» αλλά «αρνητική» έννοια, κατά την κλασική διατύπωση του Isaiah Berlin (1958). Ο μεγάλος βρετανός πολιτικός φιλόσοφος κάνει διάκριση ανάμεσα στην πρώτη, που σημαίνει την κατοχή «θετικής» δυνατότητας δράσης, και στη δεύτερη, που είναι «αρνητική» με την έννοια της απουσίας εμποδίων που να έχουν τοποθετηθεί εμβόλιμα στη δράση του ατόμου. Αυτά τα εμπόδια συνηθέστατα τοποθετούνται από την πολιτική εξουσία, η οποία είναι τυραννική όταν και στον βαθμό που λαμβάνει ανελεύθερα μέτρα.

Αν όμως η ιστορία της ελευθερίας είναι πράγματι ιστορία αγώνων κατά της εξουσίας, όπως λέει ο Woodrow Wilson, τίθεται ένα βασικό πρόβλημα για τον ίδιο τον λόγο ύπαρξης της τελευταίας και που είναι ίσως το βασικότερο της πολιτικής φιλοσοφίας: για ποιο λόγο έχει οποιοσδήποτε υποχρέωση υπακοής σε οποιονδήποτε άλλο και κυρίως αν αυτός είναι φορέας πολιτικής εξουσίας; Και λέω ότι το πρόβλημα είναι φιλοσοφικό διότι είναι κατά κύριο λόγο δεοντολογικό. Δεν ρωτάμε, όπως λέει ο Isaiah Berlin, γιατί και κάτω από ποιες συνθήκες συγκεκριμένα άτομα ή ομάδες δείχνουν υπακοή αλλά σε ποιες κανονιστικές αρχές βασίζεται η υποχρέωση υπακοής.

Και μόνο το γεγονός ότι αυτό το ερώτημα μπορεί να τεθεί στις σύγχρονες κοινωνίες όχι μόνο από τον πολιτικό φιλόσοφο αλλά από οποιονδήποτε άνθρωπο σημαίνει πως έχουμε ως αξιακή αρχή την ελευθερία. 

Ο άνθρωπος που ζει σ' ένα δημοκρατικό καθεστώς θεωρεί τον εαυτό του κατ' αρχήν ελεύθερο, ακόμα και αν δέχεται την ανάγκη ή την υποχρέωση υπακοής στην πολιτική εξουσία. Η τελευταία έπεται και δεν προϋπάρχει της ελευθερίας ­ όχι ιστορικά και εμπειρικά αλλά από λειτουργική καθώς και αξιακή σκοπιά.

Με την έννοια αυτή, στέρηση ή μείωση της ελευθερίας σημαίνει επιβολή «κόστους» σε οποιοδήποτε άτομο, αν με τον όρο αυτόν νοείται η ακούσια αφαίρεση ή μείωση οποιασδήποτε δυνατότητας που κατέχει ήδη, από περιουσιακό στοιχείο μέχρι δυνατότητα κίνησης ή σκέψης. 

Είναι γεγονός ότι η ζωή μέσα σε μια σύγχρονη δημοκρατία συνεπάγεται «κόστος», με την έννοια αυτή του περιορισμού της ελευθερίας, εφόσον, όπως έγραφε ο Jeremy Bentham, ο οποιοσδήποτε νόμος συνεπάγεται κάποια απαγόρευση, ακόμα και όταν εξασφαλίζει την ίδια την ελευθερία! 

Μπορεί όμως να υποστηριχθεί βάσιμα ότι αυτό που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη δημοκρατία είναι ακριβώς το γεγονός πως ελαχιστοποιεί την αναγκαία επιβολή τέτοιου «κόστους» στους πολίτες της. 

Και από τη στιγμή που αυτή η κρίση για τη σχέση ελευθερίας και δημοκρατίας είναι γενικά αποδεκτή, έχουμε τις βάσεις για την απάντηση στο αρχικό ερώτημα της ανάγκης υπακοής στην πολιτική εξουσία: υπάρχει αποκλειστικά στον βαθμό που επιτελεί αυτό το λειτούργημα.

 Οποιοδήποτε άλλο αιτιολογικό μπορεί να προβάλλει ο κολεκτιβιστής οποιασδήποτε απόχρωσης είναι «εκ του πονηρού» και στρέφεται κατά της ελευθερίας.

Ο κ. Δημήτρης Δημητράκος είναι καθηγητής της Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
 

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Δημήτρης Δημητράκος περάτωσε τις οικονομικές του σπουδές στο London School of Economics και αργότερα απέκτησε το διδακτορικό του στο Παρίσι στις πολιτικές επιστήμες. Δίδαξε ως επιμελητής και ως επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια της Reims, του Λονδίνου και του Παρισιού. Είναι Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ασχολείται με την Επιστημολογία, την Αναλυτική φιλοσοφία, την Πολιτική θεωρία, την Οικονομική θεωρία-Πολιτική Οικονομία και την Ηθική φιλοσοφία.

------------------------------------------------------------------------------
=====================================

Η  ΙΔΑΝΙΚΗ   ΠΟΛΙΤΕΙΑ

 ========================================

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΤΗ ΜΑΝΗ.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
του Νικολάου Δρανδάκη, Ομότιμου Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ι. Κάτω Μάνη (περιοχή Γυθείου και έκταση από το Γύθειο ως την Αρεόπολη).
 

α) αρχιτεκτονική:
    1. Σταυροειδείς με τρούλο ναοί:
        Λίμπερδο Άγιος Δημήτριος (11ος αι.),
        Γέρμα Άγιος Νικόλαος (11ος αι.),
        Σκουτάρι Αγία Βαρβάρα (12ος αι;) - σύνολο 3.
   Σταυροειδείς με τρούλο συνεπτυγμένοι:
        Κάστρο Καρυουπόλεως Άγιος Νικόλαος (τέλος 13ου αι.),
        Άγιος Γεώργιος (αρχές 15ου αι;) - σύνολο 2.
   Σταυρεπίστεγοι:
        Πολυάραβος Κοίμηση (14ος αι;)
   Μονοκόμαροι:
        Άγιος Γεώργιος (14ος αι.) πλάι στο δρόμο (αριστερά) από το Γύθειο προς την Αρεόπολη.

β) ζωγραφική (τοιχογραφίες) σύνολο 3:
        Λίμπερδο Άγιος Δημήτριος (13ος αι;),
      Άγιος Γεώργιος (14ος αι;) πλάι στο δρόμο από Γύθειο στην Αρεόπολη (αριστερά),
      Πολυάραβος Κοίμηση (14ος αι;).
γ) γλυπτική:
        Λίμπεδρο Άγιος Δημήτριος, τέμπλο (και αρχαία κομμάτια),
      Γέρμα Άγιος Νικόλαος, σπόλια (11ος αι;).

II. Έξω Μάνη (Μεσσηνιακή, από την Αρεόπολη και το Οίτυλο ως τον Αλμυρό).
α) αρχιτεκτονική:
    1. Βασιλική με τρούλο:
       Πλάτσα (Καμπινάρι) τρίκλιτη ανατολίζουσα βασιλική με τρούλο διασκευασμένη το        14ο αι.
   2. Σταυροειδείς με τρούλο ναοί (σύνολο 3):
        Νομιτζή Μεταμόρφωση (11ος αι.),
        Πλάτσα Άγιος Δημήτριος, κοντά στα Δύο Πηγάδια (11ος αι.), διασκευασμένος,
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Πέτρος (12ος αι.).
    3. Συνετττυγμένοι σταυροειδείς με τρούλο (σύνολο 3):
        Πραστείον (έξω από το χωριό) Άγιοι Θεόδωροι (12ος αι.:),
        Κούμανι Άγιοι Ανάργυροι (δεύτερο μισό 13ου αι.),
        Θαλάμες Άγιος Βασίλειος (13ος αι.).
    4. Σταυρεπίστεγοι (σύνολο 3):
        Σαϊδόνα Ταξιάρχης (13ος αι.),
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Νικόλαος στης Μαρούλαινας (όχι πολύ πριν τα μέσα του        13ου αι.),
        Πλάτσα Αγία Παρασκευή (1412).
    5. Σταυρεπίστεγοι με τρούλο (σύνολο 3):
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (13ος αι.).
        Αμπύσολα (Κουτήφαρι) Προφήτης Ηλίας,
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Νικόλαος Τρικάμπανος (β' τέταρτο 15ου αι.).
    6. Σταυρεπίστεγος δίδυμος:
        Σταυροπήγι Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Νικόλαος (β' τριακονταετία 13ου αι.)
    7. Μονοκάμαροι (σύνολο 6):
        Σταυροπήγι Αντρουμπεβίτζα (13ος αι.),
        Κάμπος Αβίας Αι-Γιαννάκης (13ος αι.),
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Προκόπιος (τελευταίο τέταρτο 13ου αι.) και Άγιος Γεώργιος         (τέλος 13ου αι.), και άλλος Άγιος Γεώργιος έξω από το χωριό,
        Κάστρο Ζαρνάτας Άγιος Νικόλαος (15ος αι.).
    8. Μονόχωρος διώροφος:
        Μεγάλη Καστάνια: Αι-Νικολάκης (δεύτερη-τρίτη δεκαετία 14ου αι.).
   Μονόχωροι με φουρνικά (σύνολο 2):
        Σαϊδόνα παρεκκλήσι Ταξιάρχη (13ος αι.),
        Λαγκάδα Αγία Σοφία (β' μισό 13ου αι.).
    10. Σπηλαιώδης ναός: Λαγκάδα Αγία Μαρίνα (προχωρημένος 13ος αι.).
β) ζωγραφική (τοιχογραφίες) σύνολο 21:
        Σταυροπήγι Άγιοι Ιωάννης Πρόδρομος και
        Νικόλαος (β' τριακονταετία 13ου αι.) και   Αντρουμπεβίτζα (13ος αι.),
        Πραστείο Άγιος Θεόδωρος (β' μισό 13ου αιώνα),
        Αμπύσολα Προφήτης Ηλίας (3ο τέταρτο 13ου αι.),
        Μηλέα (Φαγριάνικα) Μεταμόρφωση (13ος αι.),
        Μεγάλη Καστάνια Πρόδρομος (13ος αι.),
        Σαϊδόνα Ταξιάρχης (13ος αι.),
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Προκόπιος (τελευταίο τρίτο 13ου αι.),
        Κάμπος Αβίας Αι-Γιαννάκης (13ος αι.),
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Γεώργιος (τελευταίο τέταρτο 13ου αι.),
            Άγιος Νικόλαος Μαρούλαινας (προς το τέλος του 13ου αι.),
            Άγιος Πέτρος (κοντά στο 1300),
        Λαγκάδα Αγία Μαρίνα (α' στρώμα, προχωρημένος 13ος αι.),
        Πλάτσα (Καμπινάρι) Άγιος Νικόλαος (β' τέταρτο 14ου αι.),
            Αγία Σοφία (α' τριακονταετία 14ου αι.),
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Γεώργιος (β' στρώμα α' μισό 14ου αι.),
            Άί-Νικολάκης (μέσα 14ου αι.),
        Λαγκάδα Αγία Μαρίνα (β' στρώμα 1347/48),
        Μεγάλη Καστάνια Άγιος Νικόλαος Τρικάμπανος (β' τέταρτο 15ου αι.),
        Πλάτσα Αγία Παρασκευή (15ος αι.),
        Κάστρο Ζαρνάτας Άγιος Νικόλαος (15ος αι.).
γ) γλυπτική:
        Επιθήματα κιονόκρανων με ιδιόμορφη ανάγλυπτη διακόσμηση (11ου αι.) έχουν         επισημανθεί στους ναούς της Μεταμορφώσεως Νομιτζή και Αγίου Δημητρίου κοντά στα   Δύο Πηγάδια Πλάτσας.
        Επίσης ανάγλυπτες πλάκες (11ου αι.) αγίας Τράπεζας - η μία είναι έργο του Νικήτα - σε δυο μεταβυζαντινούς ναούς της Μηλέας. Μαρμάρινα τέμπλα ανάγλυπτα διασώζουν οι ναοί της Μεταμορφώσεως στη Νομιτζή, του Αγίου Πέτρου Μεγάλης Καστάνιας και του Αγίου Νικολάου Καμπινάρι Πλάτσας - σύνολο τρία.
        Σπόλια τέμπλων καταγράφηκαν στο ναό της Πλάτσας Άγιος Δημήτριος, κοντά στα Δύο Πηγάδια, στο ναό των Ταξιαρχών Νικόβου - τα γλυπτά είναι έργα του 11ου-12ου αι. - στους Αγίους Θεοδώρους Κάμπου Αβίας, στον Άγιο Ιωάννη Πλάτσας, στο μεταβυζαντινό Άγιο Νικόλαο Μεγάλης Καστάνιας, στο ναό της Αγίας Τριάδος, μεταξύ Κουτήφαρη και Λαγκάδας κ.ά.

IΙI. Μέσα Μανή.
Ι. Προσηλιακή1 (από την Αρεόπολη ανατολικά ως το Ταίναρο)
α) αρχιτεκτονική:
   1. ναοί μονοκάμαροι μεγαλιθικοί2 (σύνολο 6):
        Κορογωνιάνικα Άγιος Φίλιππος (10ος αι.),
        Πιόντες Άγιος Γεώργιος (10ος αι.) και Μεγαλόχαρη (13ος αι.),
        Λάγια Άγιος Ζαχαρίας (τέλος 13ος αι., τελευταίο τέταρτο),
        Σκαλτσοτιάνικα (Κακομάχι), Άγιος Νικόλαος (τέλος 13ος αι.),
        Δρυμός ή Δρυαλί (Παλιοχώρι), Άγιος Γεώργιος.
   μονοκάμαροι εγχώρηγοι (σύνολο 9;):
        Φλομοχώρι Άγιοι Ασώματοι (τέλος 13ου αι.),
        Δρυμός ή Δρυαλί Παναγία (13ος αι.),
        Λάγια (Πανόρος), Άϊ-Στράτηγος (μέσα 14ου αι.) και ίσως άλλοι πέντε ναοί.
    3. μονοκάμαρος δίκογχος:
        Δημαρίστικα Αγία Παρασκευή (12ος-13οςαι.).
   4. ναός σπηλαιώδης:
        Κοκκάλα Άϊ-Γιάννης Ποταμίτης (τελευταίο τέταρτο 13ου αι.).
β) ζωγραφική (τοιχογραφίες) σύνολο 10:
        Κορογωνιάνικα Άγιος Φίλιππος και Πιόντες Άγιος Γεώργιος (10ος αι.),
        Πιόντες Μεγαλόχαρη (13ος αι.),
        Δημαρίστικα Αγία Παρασκευή (12ος-13ος αι.),
        Λάγια Άγιος Ζαχαρίας (13ος αι., τελευταίο τέταρτο),
        Σκαλτσοτιάνικα (Κακομάχι), Άγιος Νικόλαος (τέλος 13ου αι.),
        Δρυμός ή Δρυαλί Παναγία (τέλος 13ου αι.),
        Κοκκάλα Άϊ-Γιάννης Ποταμίτης (τελευταίο τέταρτο 13ου αι.),
        Φλομαχώρι Άγιοι Ασώματοι,
        Λάγια (Πανόρος) Άϊ-Στράτηγος (μέσα 14ου αι.).
γ) γλυπτική:
        Λάγια Άγιος Νικόλαος, σπόλια τέμπλου του 1121,
        σπόλια στην Κοκκάλα, στον Άϊ-Γιάννη Ποταμίτη (12ου αι.).
ΙΙ. Αποσκιαδερή (Δυτική Μάνη. από την Αρεόπολη ως το Ταίναρο)
α) αρχιτεκτονική:
   1. σταυροειδείς με τρούλο (σύνολο 16):
        Κίττα-Μπουλαργιοί (στην κορφή του βουνού Χελιδόνι), Άγιοι Ασώματοι (10ος-11ος αι.)3
        Μπουλαργιοί Άϊ-Στράτηγος (αρχές 11ου αι.),
        Γαρδενίτσα Σωτήρας (α' μισό 11ου αι.),
        Μπάμπακα Άγιος Θεόδωρος (1075),
        Γλέζου Ταξιάρχες (β' μισό 11ου αι.),
        Χαρούδα Ταξιάρχης (β' μισό 11ου αι.),
        Οχιά Άγιος Νικόλαος (γύρω στο 1100),
        Έρημος Αγία Βαρβάρα (β' μισό 12ου αι.),
        Κίττα Άγιος Σέργιος και Βάκχος (β' μισό 12ου αι.),
        Μέζαπος Βλαχέρνα (β' μισό 12ου αι.),
        Σταυρί (Άϊ-Γιώργης) Επισκοπή (τέλος 12ου αι.),
        Κουλούμι ναός Ασωμάτων (13ος αι.), Αγία Κυριακή Αγήτρια (13ος αι.),
        Κέρια Άγιος Ιωάννης (13ος αι.),
        Οίτυλο Σωτήρας (13ος αι.),
        Κοτράφι Σωτήρας (15ος αι.).
    2. συνεπτυγμένος σταυροειδής με τρούλο:
        Μπρίκι Άγιος Νικόλαος (14ος αι.).
    3. ελευθέρου σταυρού με τρούλο (σύνολο 2):
        Άλυκα (Σκεντρίνες), Άϊ-Στράτηγος (Μεγαλιθικός 10ου αι.),
        Πύργος Διρού (Γλέζου) Άγιος Πέτρος (α' μισό 11ου αι.).
    4. ελευθέρου σταυρού με τρούλο καμάρα:
        Μπρίκι Άϊ-Λέος (μεσοβυζαντινοί χρόνοι).
    5. σταυρεπίστεγος:
        Αγία Κυριακή Προφήτης Ηλίας (13ου αι.).
    6. σταυρεπίστεγος δίκογχος:
        Βάθεια ναός Προδρόμου (14ος-15ος αι.).
    7. μονοκάμαροι μεγαλιθικοί (σύνολο 5)4:
        Μπουλαργιοί Άγιος Παντελεήμων (991/992),
        Μίνα Άγιοι Ανάργυροι (παλαιότερος 13ου αι.),
            ναΐσκος (13ου αι.· ΠΑΕ 1974, σ. 129),
        Καφιόνα Άγιος Ιωάννης (κοντά στο 1300),
        Πολεμίτας Άγιος Νικόλαος (14ος αι.).
    8. Μονοκάμαροι εγχώρηγοι (σύνολο 50):
        Παλιόχωρα Άγιος Πέτρος (παλιότερος του 10ου αι.),
        Κηπούλα Άγιος Νικήτας (10ος αι.)5,
        Κέρια Άγιος Γεώργιος (10ος αι.),
        Τριανταφυλλιά Παναγία (10ος αι.),
        Κούνος Αγία Κυριακή(;) (11ος αι.),
        Χαριά Άγιος Νικόλαος (11ος αι.),
        Καφιόνα Άγιος Βασίλειος,
        Άνω Πούλα6 Άγιος Φίλιππος (11ος αι.),
        Άνω Πούλα Άγιοι Θεόδωροι (11ος αι.),
        Μπρίκι Άγιος Γεώργιος (11ος αι.),
        Γαρδενίτσα Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος (11ος αι.),
        Γαρδενίτσα Άγιος Πέτρος (12ος αι.) Μονή Φανερωμένης,
        Καφιόνα Άγιοι Θεόδωροι (1144/1145),
        Καλού Άγιοι Θεόδωροι (12ος αι.),
        Πύργος Διρού Άγιος Ιωάννης (πρώτο μισό 12ου αι.),
        Φραγκούλια Αγία Σολομωνή (ερειπωμένη),
        Γλέζου Αγία Βαρβάρα (δεύτερο μισό 12ου αι.),
        Καραβάς Άγιος Μάμας,
        Κέρια Ασώματος (μέσα 12ου αι.;),
        Κηπούλα Άγιοι Ανάργυροι (1265),
        Πολεμίτας Μιχαήλ Αρχάγγελος (1278),
        Καρύνια Άγιος Γεώργιος (1281),
        Γλέζου Άγιος Νικόλαος (β' μισό του 13ου αι.),
        Κίττα Άγιος Γεώργιος (13ος αι.),
        Κούνος Κοίμηση,
        Διρός Αγία Παρασκευή (1265-1275),
        Καραβάς Άγιος Νικήτας (13ος αι.),
        Καλόπυργος Δρυ Αγιά-Σωτήρα (13ος αι.),
        Πέπο Κοίμηση (13ος αι.),
        Κεχριάνικα Άγιος Ανδρέας (13ος αι.),
        Κάτω Μπουλαργιοί Άγιος Γεώργιος (13ος αι.),
        Καραβάς Άϊ-Γιώργης,
        Δρύαλος Άγιος Γεώργιος (β' μισό 13ου αι.),
        Μάραθος Αγία Κυριακή (μετά τα μισά του 13ου αι.),
        Κέρια Άγιος Δημήτριος (γύρω στα 1300),
        Καλού Ταξιάρχης ή Άϊ-Λουκάς (πρώτες δεκαετίες του 14ου αι.),
        Κίττα Άγιος Θεράπων, Κηπούλα Παναγία,
        Μίνα Άγιος Ιωάννης,
        Οίτυλο Άγιος Γεώργιος Στεφανοπουλιάνων (α' μισό 14ου αι.),
        Έρημος Σουλανή (14ος αι.),
        Άνω Πούλα (Πίσω από τους Αγίους Θεοδώρους προς τη θάλασσα) Σωτήρας,
        Καλού Άγιος Πέτρος,
        Νικάνδρι Άγιος Γεώργιος,
        Διρός Άγιοι Θεόδωροι ή Άγιος Νίκων (α' τριακονταετία 14ου αι.),
            κοντά στη Φανερωμένη Άϊ-Πετράκης,
        Πύργος Διρού Άϊ-Σίδερος (1423),
        Κοτράφι (Λαγιάτικο) Άγιος Ιωάννης,
        Τσικαλιά Άγιοι Ασώματοι.
    9. μονοκάμαροι δίκογχοι (σύνολο 6)7:
        Μπουλαργιοί Άγιος Παντελεήμων (991/992),
        Τσικαλιά Άγιος Κωνσταντίνος, ερειπωμένος (11ος αι.;),
        Γαρδενίτσα Άγιος Πέτρος (12ος αι.),
        Μπουλαργιοί Άγιος Νικόλαος, ερειπωμένος (13ος αι.;),
        Κάτω Μπουλαργιοί Άγιος Γεώργιος (13ος αι.;),
        Κοτράφι Άγιος Παντελεήμων (τελευταίο τέταρτο 13ου αι.) -

β) ζωγραφική (τοιχογραφίες) σύνολο γύρω στους 61:
        Παλιόχωρα Άγιος Πέτρος (παλιότερες 10ου αι. και 13ου αι.),
        Μπουλαργιοί Άγιος Παντελεήμων (991/992),
        Κηπούλα Άγιος Νικήτας (10ου αι. και τρίτου τετάρτου της 13ης εκατ.),
        Κέρια Άγιος Γεώργιος (10ου και 13ου αι.),
        Άλυκα (Σκεντρίνες) Άϊ-Στράτηγος (10ος αι.;),
        Τριανταφυλλιά Παναγία (10ος αι.;),
        Κούνος Αγία Κυριακή (;) (11ος αι.),
        Άνω Πούλα Άγιος Φίλιππος (11ος και 13ος αι.),
            Άγιοι Θεόδωροι (11ος; και 13ος αι.),
        Τσικαλιά Άγιος Κωνσταντίνος (11ος αι.;),
        Γλέζου Αγία Βαρβάρα (12ος αι.),
        Μπουλαργιοί Άϊ-Στράτηγος (β' μισό 12ου αι.),
        Γαρδενίτσα Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος (12ος αι.),
            Μονή Φανερωμένης (παλιότερο στρώμα),
        Σταυρί (Άϊ-Γιώργης) Επισκοπή (γύρω στα 1200),
        Γαρδενίτσα Άγιος Πέτρος (αρχές 13ου αι.),
        Γλέζου Ταξιάρχης,
        Καραβάς Άγιος Μάμας,
        Κέρια Ασώματος (παλιότερες και μέσων 13ου αι.),
        Κηπούλα. Άγιοι Ανάργυροι (1265),
        Μπουλαργιοί Άϊ-Στράτηγος (β' στρώμα 1275),
        Μίνα Άγιοι Ανάργυροι (β' στρώμα, β' μισό 13ου αι.)
            και άλλος ναΐσκος (13ος αι.),
        Γλέζου Άγιος Νικόλαος (13ος αι.),
        Διρός Άγια Παρασκευή (1265-1275),
        Κίττα Άγιος Σέργιος και Βάκχος (1262-1275),
        Καφιόνα Άγιοι Θεόδωροι (1263-1270),
        Γλέζου Άγιος Πέτρος (β' μισό 13ου αι.),
        Κουλούμι Ασώματος (13ος αι.),
        Αγία Κυριακή Αγήτρια (β' μισό 13ου αι.) και Προφήτης Ηλίας (13ου αι.),
        Πολεμίτας Μιχαήλ Αρχάγγελος (1278),
        Καρύνια Άγιος Γεώργιος (1281),
        Καραβάς Άγιος Νικήτας (1270 -1280),
        Καλού Άγιος Βασίλειος (περίπου 1270 -1290),
        Κίττα Άγιος Γεώργιος (13ος αι.),
        Καλόπυργος Δρυ Αγία Σωτήρα (13ου αι. και γύρω 1300),
        Πέπο Κοίμηση (13ος αιών.),
        Μπρίκι Άγιος Γεώργιος (13ος αι.),
        Καραβάς Άγιος Γεώργιος (13ος αι.),
        Κοτράφι Άγιος Παντελεήμων (γύρω στο 1300),
        Μέζαπος Βλαχέρνα (13ος αι.),
        Κίττα Άγιος Νικόλαος (τέλος 13ου αι.),
        Κοτράφι Άγιος Παντελεήμων (γύρω στο 1300),
        Μέζαπος Βλαχέρνα (13ος αι.),
        Κίττα Άγιος Νικόλαος (τέλος 13ου αι.),
        Μάραθος Αγία Κυριακή (γύρω στο 1300),
        Μέζαπος Βλαχέρνα (13ος αι.),
        Κίττα Άγιος Νικόλαος (τέλος 13ου αι.),
        Μάραθος Αγία Κυριακή (γύρω στο 1300),
        Κέρια Άγιος Δημήτριος (γύρω στο 1300),
        Καφιόνα Άγιος Ιωάννης (κοντά στο 1300),
        Καλού Ταξιάρχης ή Άϊ-Λουκάς (1300-1320),
        Καραβάς νάρθηκας Αγίου Νικήτα (α'τέταρτο 14ου αι.),
            Μονή Φανερωμένης (1323),
        Διρός Άγιοι Θεόδωροι ή Άγιος Νίκων (α' τριακονταετία 14ου αι.),
        Έρημος Σουλανή,
        Μίνα Άγιος Ιωάννης,
        Πολεμίτας Άγιος Νικόλαος (β' μισό 14ου αι.),
        Νικάντρι Άγιος Γεώργιος,
        Μπρίκι Άϊ-Λέος (γύρω στο 1400),
        Γαρδενίτσα Σωτήρας (14ος-15ος αι.). 

γ) γλυπτική:
        Μαρμάρινους ανάγλυπτους εκλυστήρες σώζουν αρκετοί σταυροειδείς ναοί της Αποσκιαδερής Μάνης και μαρμάρινα ανάγλυπτα τέμπλα, ακέραια ή διαλυμένα, πολύ περισσότεροι, γύρω στους 21, γιατί τέμπλα είχαν και οι μονοκάμαρες εκκλησίες. Οι ελκυστήρες και τα τέμπλα έχουν φωτογραφηθεί, περιγραφεί και σχεδιαστεί. Ελπίζω να προχωρήσω σύντομα σε συνολική των δημοσίευση.

        Στη Μέσα Μάνη, γύρω στα 1075, πρέπει να είχε την έδρα του ο μαρμαράς Νικήτας, γιατί σ' αυτή σώζονται τα περισσότερα, πέντε, ενυπόγραφα ή χρονολογημένα έργα του. Ο ίδιος αλλού υπογράφει Νικήτα<ς> μαρμαράς από χόρα Μαήνης. Χρονολογία εγχάρακτη έχουν οι ελκυστήρες του Αγίου Θεόδωρου της Μπάμπακα (1075), το τέμπλο του Αγίου Φιλίππου στην Άνω Πούλα (1073/74), της Φανερωμένης (1079), έργο Γεωργίου του Μάστορος και σπόλια (1103) στο κωδωνοστάσιο ναού του Δρυάλου και του 1122 στο ναό της Αγίας Τριάδος, κοντά στο Μπρίκι.
Παραπομπές:

1. Για την Προσηλιακή Μάνη βλ. Λήδα Μόσχου-Τάκης Μόσχος Κιόνια Α', Πελοποννησιακά ΙΓ 1978-1979 σ. 72-89.

2. Οι κατακόρυφοι τους τοίχοι μεγάλου πάχους από ογκόλιθους που δεν συνδέονται με ασβεστοκονίαμα.

3. Ο Α. Ορλάνδος, ΑΒΜΕ Θ' 1961 σ.19, είχε χρονολογήσει το ναό από το β’ τέταρτο του 11ου αι.

4. Υπάρχουν και άλλοι ναοί μεγαλιθικοί, οι ενδείξεις όμως για τη χρονολόγησή τους από τα βυζαντινά χρόνια δεν είναι επαρκείς.

5. Η χρονολόγηση πολλών, όσων σώζουν τοιχογραφίες, γίνεται με βάση το ύφος των τοιχογραφιών τους ή και ολίγων με βάση τα μαρμάρινα τέμπλα τους

.
6. Κατά το Νικ. Παπαχατζή, ο.π., σ. 447 β, το τοπωνύμιο, όπως και το τοπωνύμιο Κηπούλα, διατηρούν παρεφθαρμένο το όνομα της Αρχαίας Ιππόλας.

7. Από τα μνημεία αυτά 3 (ο Άγιος Παντελεήμων Μπουλαργιών, ο Άγιος Πέτρος Γαρδενίτσας και ο Άγιος Γεώργιος στους Κάτω Μπουλαργιούς) έχουν μνημονευθεί και πιο πάνω σε άλλες κατηγορίες ναών.

Κελάηδημα Ζωής

ΤΕΥΘΡΩΝΗ - tefthroni: Το βίντεο για την Ελλάδα που κάνει το γύρο του κόσ...

ΤΕΥΘΡΩΝΗ - tefthroni: Το βίντεο για την Ελλάδα που κάνει το γύρο του κόσ...

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Κυριακή, 29 Μαΐου 2016

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

ΘΑΝΟΣ ΕΥΗ koukfamily

"Ενα Ελληνικό οικογενειακό ιστολόγιο με ευαισθησία σε κάθε τι ελληνικό"

ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗ   [  ΜΕ  ΠΟΛΛΕΣ  ΕΥΧΑΡΙΣΙΕΣ

27 Μαΐου 2016

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ    ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ

Γράφει ο Ιωάννης Ασλανίδης
 

Το 324 μ.Χ. συγκρούεται ο Κωνσταντίνος με τον Λικίνο στην Χρυσούπολη και την Ανδριανούπολη τον νικά τον συλλαμβάνει, τον εξορίζει και καταλαμβάνει το Βυζάντιο, πόλη παρακμασμένη και μισοκατεστραμένη. Ο Κωνσταντίνος ψάχνει για την θέση της Νέας Ρώμης. Λέγεται για το Βυζάντιο ότι: όταν ο Πέρσης Μεγαβάζος έφθασε στο Βυζάντιο αποκάλεσε τους χαλκηδονίους τυφλούς, αφού δεν είδαν την υπεροχή της θέσεως του Βυζαντίου. Αργότερα στην δεύτερη αποικιακή αποστολή των Μεγαρέων, το Μαντείο των Δελφών χρησμοδότησε «Εγκατασταθείτε στην πόλη των τυφλών». Βέβαια η παράδοση αναφέρει ότι ένα όραμα άνοιξε τα μάτια του Κωνσταντίνου και έτσι στο τέλος του 324 μ.Χ. μ’ ένα ακόντιο στο χέρι χάραξε τα όρια της Νέας Ρώμης, της Κωνσταντίνου – Πόλεως.  Η νέα πρωτεύουσα από της ιδρύσεως της άρχισε να στολίζεται με συμβολικά ελληνικά καλλιτεχνήματα που μεταφέρθηκαν εκεί.

Το όραμα του Μ . Κωνσταντίνου

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, στην μακραίωνη ιστορία της, πολλά προσέφερε στην Ανθρωπότητα και σ’ αυτήν οφείλεται κατά μέγα μέρος η σημερινή εξέλιξη και ο πολιτισμός της σημερινής Ευρώπης και ολόκληρης της ανθρωπότητας γενικότερα.
Για εμάς τους Έλληνες το Βυζάντιο είναι ο κρίκος που ενώνει την Αρχαία Ελληνική Ιστορία με την Τουρκοκρατία και την σημερινή Ελλάδα. Επίσης οι μεγάλοι κλασσικοί αιώνες 5ος και 4ος π.Χ. με κέντρο την Αθήνα μας έδωσαν την φιλοσοφία, την έννοια του Νόμου, την έννοια της Δημοκρατίας και όλες τις μορφές της λογοτεχνίας και της τέχνης, οι οποίες δια του Βυζαντίου μεταλαμπαδεύθηκαν στην Ευρώπη και δι’ αυτών μέχρι σήμερα εκφράζεται η ανθρωπότης.
Να σκεφθεί κανείς ότι ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν αρχηγός της εκκλησίας και Ισαπόστολος. Αυτός επικύρωνε την ανάδειξη του Πατριάρχη και μέχρι τον 8ο αιώνα μ.Χ. και τον Πάπα. Τον επόμενο αιώνα, με τον προσηλυτισμό των Σλάβων, απέκτησε ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, πνευματική επικράτεια έξω πλέον και από την Βυζαντινή κυριαρχία.

Είναι αλήθεια ότι ο Κωνσταντίνος μετέφερε πολλές Ρωμαϊκές παραδόσεις στην νέα του πρωτεύουσα, αντιλήψεις δικαίου, αντιλήψεις στρατιωτικές, διοικητικές κ.λπ..  Όλα αυτά τα Ρωμαϊκά στοιχεία, τα’ απορρόφησε η Ελληνική παράδοση και τα έκαμε σιγά – σιγά δικά της και έτσι φθάνουμε στην μεγάλη περίοδο της ακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που ο πολιτισμός της ήταν μείγμα πολλών διαφορετικών στοιχείων, αλλά που πάντα κράτησε τον Ελληνικό χαρακτήρα.

Στο Βυζάντιο πολλά χρωστάει η Δύση:
- Ποιος άλλος από το Βυζάντιο δασκάλεψε την Ευρώπη στις επιστήμες και τις τέχνες, το «Οικουμενικό διδασκαλείο» ιδρυμένο το 849 από τον Καίσαρα Βάρδα, ήτανε το πνευματικό κέντρο του κόσμου, γεμάτο ξένους φοιτητές, φερμένους από την Ανατολή και την Δύση.
- Οι μεγαλύτερες εκκλησίες του μεσαίωνα στήθηκαν στα ξένα, από Βυζαντινούς αρχιτέκτονες και τις στόλισαν δικοί μας τεχνίτες, όπως την Αγία Σοφία του Κιέβου, την Μητρόπολη του  Παλέρμου, την Μητρόπολη του Άαχεν, το μοναστήρι Κρότα Φεράτα, τον Άγιο Μάρκο της Βενετίας κ.λπ.
- Πολλοί ξέρουν τι χρωστά ο κόσμος στους αρχαίους Έλληνες, αλλά όμως! χωρίς την βοήθεια από τους Βυζαντινούς Σχολιαστές και αντιγραφείς ελάχιστα θα ξέραμε από τα συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων.
- Αν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν είχε σταματήσει την Μωαμεθανική επίθεση των Αράβων, που άρχισε τον 7ο αιώνα θα κατελάμβανε όλη την Ευρώπη και θα εγένετο η Ευρώπη, Μωαμεθανικός και όχι Χριστιανικός χώρος, όσο παράξενο και αν φαίνεται αυτό σήμερα. Χάρη σ’ αυτήν, δόθηκε χρόνος στους λαούς της Δυτικής Ευρώπης ν’ αποκτήσουν εθνική αυτοσυνειδησία, να οργανώσουν ανεξάρτητα κράτη και να μπορέσουν σιγά – σιγά μόνοι των ν’ αντισταθούν εναντίον της Μωαμεθανικής πιέσεως, η οποία τον 16ο αιώνα έφθασε με τους Τούρκους μέχρι έξω της Βιέννης. Οι Οθωμανοί Τούρκοι οι οποίοι διαδέχθηκαν τους Άραβες και τους Τούρκους Σελτζούκίδες, έρχονται πάλι στο προσκήνιο της ιστορίας τον 14ο Αιώνα.

Ο στρατηγός Βελισάριος

- Το Βυζάντιο αναμφισβήτητα ευεργέτησε την ανθρωπότητα σε όλα, χωρίς ποτέ να την βλάψει. Είναι τόσα πολλά τα επιτεύγματα για την ανθρωπότητα του Μεσαιωνικού Ελληνισμού, ώστε να καταντάει άδικο οι σύγχρονοι να λησμονούν το χρέος τους προς την Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
- Το Βυζάντιο το διατήρησαν για τόσους αιώνες, σε μία μεγάλη Αυτοκρατορία τρία κυρίως βασικά στοιχεία:
Πρώτον: η Στρατιωτική Δύναμη, που ασφαλώς κληρονόμησε από την Ρώμη. Δεύτερον: Η θρησκεία, η ορθόδοξος εκκλησία, η οποία οργανώθηκε κατά τρόπο εξαιρετικό, έτσι που κατόρθωσε να κρατήσει μαζί πολλούς και διαφόρους λαούς, οι οποίοι δεν ήσαν ούτε την ιδίας φυλής, ούτε του ιδίου πολιτισμού, ούτε της ιδίας γλώσσας, ήσαν όμως όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι, και  Τρίτον: Το σπουδαιότερο ίσως όλων η Ελληνική Παιδεία. Διότι τα σχολεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τα Πανεπιστήμια τα οποία ιδρύθηκαν εις την Κωνσταντινούπολη και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπως την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη, την Καισάρεια και σε άλλες πόλεις τα μοναστήρια, είναι επίσης εκείνα που διαφύλαξαν για τον κόσμο τα γραπτά και την Σοφία των μεγάλων Ελλήνων κλασσικών συγγραφέων και τις ανθρωπιστικές των απόψεις.
Όταν τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Ισοκράτης έλεγε, ότι: «Έλληνες είναι όσοι μετέχουν της ημετέρας παιδείας» δεν  μπορούσε να φαντασθεί την αξία της μεγάλης αυτής αλήθειας.
- Όταν το Βυζάντιο έφθασε στην μεγάλη του δόξα 10ο και 11ο αιώνα π.Χ. στην εποχή της Μακεδονικής δυναστείας, δεν μπορούσε να φαντασθεί κανείς ότι τόσο σύντομα θ’ ακολουθούσε η πτώση. Η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δεν ήλθε τον 15ο αιώνα, αλλά από σειρά γεγονότων από τον 11ο αιώνα μ.Χ. τα οποία λίαν περιληπτικά θ’ αναφέρω:

Τούρκοι

- Οι Τούρκοι ήλθαν στο Βυζάντιο σε δύο μεγάλα κύματα, πρώτα οι Σελτσουκίδες Τούρκοι και έπειτα οι Οθωμανοί.  Δυστυχώς για πρώτη φορά ο Στρατός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ηττήθει από τα στίφη των Σελτσουκίδων Τούρκων στα μέσα του 11ου αιώνα στην μεγάλη μάχη του Μαντζίκερ και έτσι έμεινε ανυπεράσπιστη η Μικρά Ασία για την κατάκτηση από αυτούς. Η κατάκτηση αυτή είναι εκείνη που αποδυνάμωσε το Βυζάντιο, γιατί της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η καρδιά και η δύναμη ήταν πάντα η Μικρά Ασία. Ο Ελληνικός κόσμος της Βαλκανικής μετοίκησε στην Μ. Ασία μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι πόλεις της κυρίως Ελλάδος ήσαν αποψιλωμένες από πληθυσμό.  Αντιθέτως η Μικρά Ασία ήταν πυκνά κατοικημένη και όταν έφυγε από τα χέρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μαζί έφυγε η Οικονομική και Στρατιωτική Δύναμη του Βυζαντίου.
- Τον 11ο Αιώνα έχουμε επίσης τις Επιθέσεις των Νορμανδών, εναντίον των ελληνικών νησιών και παραλιών, φέροντας έτσι καίρια κτυπήματα κατά του Βυζαντίου.
- Η Βενετία για να τους δώσει βοήθεια εζήτησε εμπορικά ανταλλάγματα, της εδόθησαν διάφορα «εμπορεία», δηλαδή λιμάνια για το εμπόριο της. Έτσι το θαλάσσιο εμπόριο σιγά – σιγά έφυγε από τα χέρια των Βυζαντινών, διότι δεν υπήρχε πλέον Βυζαντινό Ναυτικό, ούτε πολεμικό για να προστατεύσει το εμπόριο, εναντίον των εχθρών και των πειρατών. 

Μάχη Βυζαντινών και σταυροφόρων στις επάλξεις των τειχών της Πόλης.

- Ένα άλλο γεγονός της Μεσαιωνικής Ιστορίας, που αποδυνάμωσε ακόμη περισσότερο το Βυζάντιο είναι, οι Σταυροφορίες.  Στην αρχή αυτές είχαν κίνητρα θρησκευτικά, μετά άλλαξαν χαρακτήρα και πήραν μορφή εμπορική και τυχοδιωκτική.  Έτσι η 4η Σταυροφορία, αντί να συνεχίσει τον δρόμο για να ελευθερώσει τον Άγιο Τάφο, εστράφη εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως. Με αποτέλεσμα να καταλάβει το 1204 την Κωνσταντινούπολη και να ιδρύσει εκεί Φραγκικό Κράτος.  Το Φραγκικό  αυτό Κράτος, διήρκεσε μόνο ως το 1264, διότι από την Νίκαια οι Έλληνες ανακατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη. Όμως!  η καταστροφή η οποία επήλθε στον Ελληνικό χώρο και στο υπόλοιπο Βυζαντινό Κράτος ήταν από τους Φράγκους ανεπανόρθωτη.
- Ο 14ος αιώνας ήταν, αιώνας μεγάλων καταστροφών, για τον Ελληνισμό.  Τότε! ήλθε στα μέσα του αιώνα μια τρομερή επιδημία πανώλης, η οποία αποψίλωσε τον πληθυσμό των πόλεων της Μέσης Ανατολής και του Ελληνικού χώρου. Τα 2/3 των κατοίκων περίπου πέθαναν. 

- Τέλος, τον αιώνα αυτόν ήλθαν οι Οθωμανοί Τούρκοι (η φοβερότερη πανώλη για την Ελληνισμό) στην Ευρωπαϊκή ιστορική σκηνή, που όπως είπαμε, διαδέχθηκαν του Σελτζουκίδες. Από την Μ. Ασία του 14ου αιώνα πέρασαν στην Ευρώπη και εγκαταστάθηκαν εκεί, με πρωτεύουσα την Ανδριανούπολη. Έτσι περικυκλώθηκε η Κωνσταντινούπολη η πρωτεύουσα του Βυζαντινού Κράτους, που του έμειναν πια ολίγες μόνο πόλεις στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας και στα παράλια της θάλασσας του Μαρμαρά. Η Πτώσης της Βασιλεύουσας ήταν πλέον θέμα χρόνου.
Ας έλθουμε πολύ περιληπτικά, στις τελευταίες ώρες της ελεύθερης Κωνσταντινούπολης.  Η περίοδος αυτή είναι η σημαντικότερη, η τραγικότερη, αλλά ίσως και η ηρωικότερη της Ελληνικής Ιστορίας.
-

Κατά την τελευταία επίθεση των Τούρκων, δυστυχώς μέσα σ’ αυτήν την δύσκολη στιγμή των αμυνομένων της Πόλεως,  βρέθηκε από τους Τούρκους η ξεχασμένη ανοικτή «Κερκόπορτα», μικρή πύλη στο βόρειο μέρος του δευτέρου τείχους.  Από την πόρτα αυτήν μπήκαν οι πρώτοι Τούρκοι ανέβηκαν βιαστικά στον διπλανό πύργο και ύψωσαν την Τουρκική σημαία.  Οι υπερασπιστές έτρεξαν να τους διώξουν και θα το πετύχαιναν, αλλά κάποιος γυρίζει και βλέπει σημαίες κόκκινες στον πύργο της Κερκόπορτας και απερίσκεπτα φωνάζει: «Η Πόλις Εάλω», από εδώ και πέρα άρχισε ν’ αδυνατίζει η άμυνα πλέον των υπερασπιστών της Πόλης.

Ο Κωνσταντίνος ορμά προς τα ρήγματα του τείχους, για να ανασυντάξει τους Έλληνες, μάταια όμως, η άμυνα έχει σπάσει. Ο Θεόφιλος προτιμάει να πεθάνει, ορμά και χάνεται σπαθίζοντας μέσα στις ορδές που έρχονται.
Τέλος, ο Κωνσταντίνος πετάει τα εμβλήματά του και με τον Φραγκίσκο και τον Δαλμάτη στο πλευρό του, ακολουθώντας τον ξάδελφό του τον Θεόφιλο, ορμά εναντίον των Τούρκων με το σπαθί στο χέρι και σκοτώνεται. Κανείς δεν τον ξαναείδε πια. Αυτό ήταν το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όταν «η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ».
Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ στην στιγμή της πτώσης της έστησε το μεσόβαθρο της Γέφυρας του Ελληνισμού και για να μείνει ακλόνητο και ακαταμάχητο αυτό το μεσόβαθρο, θυσιάστηκε στο θεμέλιο του ο ίδιος ο Αυτοκράτορας ΚΩΝ/ΝΟΣ ΙΑ’  ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ΔΡΑΓΑΤΗΣ, γι’ αυτό δεν βρέθηκε το σώμα του γι’ αυτό δεν υπάρχει τάφος του.  Από το γεφύρι αυτό πέρασε πάλι στην ΕΥΡΩΠΗ το πνεύμα της αναγέννησης, αυτό που τελικά την διαμόρφωσε και την οδήγησε στην ανάπτυξη και τον πολιτισμό.  Πρέπει να τα ενθυμούμεθα αυτά, όχι για να μισούμε, αλλά αφ’ ενός μεν ως διηνεκές μνημόσυνο τιμής και ευγνωμοσύνης για την ζωογόνο θυσία «των αυτοπροαιρέτως αποθανόντων», και αφ’ ετέρου να θυμίζουμε στους Ευρωπαίους, την προσφορά των Ελλήνων στην σημερινή ΕΥΡΩΠΗ.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολογος  (δεξιά) λίγο πριν την Αλωση

Παρά την υποχρέωση που είχαν, τα ευρωπαϊκά κράτη να βοηθήσουν την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το προπύργιο αυτό της ΕΥΡΩΠΗΣ που τους ασφάλιζε για αιώνες από τις ορδές της Ανατολής, δεν το έπραξαν και ιδίως οι Ιταλοί. Ευτυχώς γι’ αυτούς ο πρόωρος θάνατος του Μωάμεθ σταμάτησε την εκστρατεία για την άλωση της Ρώμης, ειδάλλως το Βατικανό θα πλήρωνε ακριβά την αδιαφορία του να βοηθήσει στον θαυμάσιο αγώνα του, τον ηρωικό ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ.
- Θα ήταν προδοσία για τον Ελληνισμό, να διαγράψουμε από την ψυχή μας τον θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά.  Μ’ αυτό το όραμα έζησε ο Ελληνισμός τους τελευταίους αιώνες κι’ αυτό το όραμα οφείλουμε όλοι να παραδώσουμε στις επερχόμενες γενεές.
- Οι τελευταίοι υπερασπιστές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με επικεφαλής τον ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ, έδειξαν στην ανθρωπότητα ότι, μόνον τα έθνη που ξέρουν να πεθαίνουν, έχουν και το δικαίωμα να ζουν, διότι, ο Ηρωικός θάνατος οδηγεί πάντοτε στην Ανάσταση.
- Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ με τον θρυλικό Ηρωισμό του, έκαμε το μέγα εκείνο βήμα από την ιστορία στο θρύλο, που βοήθησε μετά από τόσους αιώνες στην Ανάσταση του Ελληνικού Έθνους και εξασφάλισε αιώνια τη μνήμη του μεγάλου εκείνου Έλληνα Πατριώτη.
Ιωάννης Μ. Ασλανίδης
Αντιστράτηγος ε.α. Επίτιμος Διοικητικής της Σ.Σ.Ε.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - Ο ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΣΤΑΓΕΙΡΙΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ

-

Αριστοτέλης-  Ο Φιλόσοφος

Ο Αριστοτέλης ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και πολυεπιστήμονας, γιος του Νικομάχου, ο οποίος πέθανε νωρίς και την κηδεμονία του, την ανέλαβε ο Πρόξενος από τον Αταρνέα. Βικιπαίδεια

Γέννηση: 384 π.Χ., Στάγειρα Χαλκιδικής, Δήμος Αριστοτέλη

Απεβίωσε: 322 π.Χ., Χαλκίδα

Σύζυγος: Πυθιάδα (νύμφ. ?–326 π.Χ.)

Γονείς: Νικόμαχος, Φαιστίς

Παιδιά: Νικόμαχος, Πυθιάδα

 ----------------------------------------------------------------------------

Την ανακάλυψη του τάφου του κορυφαίου Έλληνα φιλοσόφου, στα Στάγειρα Χαλκιδικής, ανακοινώνει ο μελετητής των αρχαίων Σταγείρων Κώστας Σισμανίδης
- Στο ταφικό ηρώο του Αριστοτέλη και στα ερείπια της πόλης όπου περπάτησε πριν από 2.400 χρόνια θα ξεναγηθούν αύριο 250 και πλέον αριστοτελιστές από 40 χώρες
- Μετά από 2.400 χρόνια αποκαλύπεται το πιο σπουδαίο εύρημα στα Στάγειρα  

Είναι το πιο σπουδαίου εύρημα στην 20ετη ανασκαφική έρευνα στα αρχαία Στάγειρα και ανακοινώνεται σήμερα στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για τον τάφο του Αριστοτέλη, που διασώζεται εδώ και 2.400 χρόνια στη γενέτειρά του.
Πολυετείς έρευνες αφήνουν ελάχιστες αμφιβολίες για το εξαιρετικής σημασίας ταφικό μνημείο που ταυτίζεται πλέον με τον υπέρτατο φιλόσοφο.
Όπως αναφέρει η Καθημερινή, «Τόσο τα ανασκαφικά δεδομένα όσο και παλιές γραμματειακές πηγές συγκλίνουν στην άποψη ότι το αψιδωτό οικοδόμημα και ο βωμός σε μαρμαροθετημένο δάπεδο των ελληνιστικών χρόνων, που αποκάλυψαν οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη το 1996, δεν μπορεί παρά να ήταν ο τάφος και το ηρώο του Αριστοτέλη. Ενα ταφικό ηρώο όπου οι Σταγειρίτες μετέφεραν και εναπόθεσαν την τέφρα του φιλοσόφου αμέσως μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα, τον τίμησαν ως ήρωα, σωτήρα, νομοθέτη και δεύτερο «οικιστή» της πόλης τους, εφόσον με δική του μεσολάβηση στον Φίλιππο επανιδρύθηκαν (340 π.Χ) τα Στάγειρα, που είχαν καταστραφεί από τον ίδιο Μακεδόνα βασιλιά το 349 π.Χ.».
Το ταφικό οικοδόμημα εντοπίστηκε ανάμεσα στη στοά του 5ου αιώνα και στον αρχαϊκό ναό του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σώτειρας (6ος αιώνας π.Χ.), μεταξύ της αρχαϊκής και της κλασικής πόλης, στη χερσόνησο «Λιοτόπι». Η αψιδωτή του κάτοψη (10 περίπου μέτρα), το σχήμα του, η ύπαρξη ορθογώνιου μαρμαροθετημένου δαπέδου με κενή επιφάνεια-βωμό (1,30x1,70 μ.) είχαν προβληματίσει πολύ, καθώς περιβάλλει επακριβώς έναν τετράγωνο βυζαντινό πύργο.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι οι Βυζαντινοί το κατέστρεψαν αναταράσσοντας εντελώς τα αρχαιολογικά στρώματα. Ο ημικυκλικός τοίχος του ταφικού μνημείου, ωστόσο, διατηρείται σε ύψος δύο περίπου μέτρων. Το οικοδόμημα έφερε στέγη με κεραμίδια από το βασιλικό κεραμοποιείο, επιβεβαιώνοντας τον δημόσιο χαρακτήρα του. Υπερυψωμένος, πλατύς κτιστός δρόμος οδηγούσε σε είσοδο του μνημείου, που ήταν προσπελάσιμο για προσφορές και απονομή τιμών.
Στο ταφικό ηρώο του Αριστοτέλη και στα ερείπια της πόλης όπου περπάτησε πριν από 2.400 χρόνια θα ξεναγηθούν αύριο 250 και πλέον αριστοτελιστές από 40 χώρες, οι οποίοι μελετούν με ευλάβεια το έργο του πιο αναγνωρίσιμου Ελληνα φιλόσοφου.
πηγη: Καθημερινή.
===========================================

Φωτογραφικός διαγωνισμός Wiki Loves Earth στην Ελλάδα
Ανεβάστε φωτογραφίες από προστατευόμενες φυσικές περιοχές εμπλουτίζοντας τη Βικιπαίδεια και κερδίστε!

[κλείσιμο]

Wikimedia CEE Άνοιξη 2016: Εκστρατεία/διαγωνισμός συγγραφής λημμάτων για την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Βικιπαίδεια: Europeana 280 - Art History Challenge: Εκστρατεία/διαγωνισμός συγγραφής λημμάτων για έργα τέχνης στην Ευρώπη

Αριστοτέλης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

    Για άλλες χρήσεις, δείτε: Αριστοτέλης (αποσαφήνιση).

Αριστοτέλης
Γέννηση	384 π.Χ. Στάγειρα Χαλκιδικής
Θάνατος	322 π.Χ. (62 ετών) Χαλκίδα Εύβοιας
Περίοδος	384 - 322
Περιοχή	Ελληνική φιλοσοφία
Σχολή	Αριστοτελισμός
Επιδράσεις	Πλάτων, Σωκράτης, Παρμενίδης, Ηράκλειτος, Δημόκριτος

Ο Αριστοτέλης (αρχ. Ἀριστοτέλης. Στάγειρα 384 - Χαλκίδα 322 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και πολυεπιστήμονας, γιος του Νικομάχου, ο οποίος πέθανε νωρίς και την κηδεμονία του, την ανέλαβε ο Πρόξενος από τον Αταρνέα.^[1] Σε ηλικία 17 ετών εισέρχεται στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στην Αθήνα, και παραμένει εκεί έως τα 37 του έτη και συνδέεται τόσο με τον ίδιο τον Πλάτωνα, όσο και με τον Εύδοξο, τον Ξενοκράτη και άλλους στοχαστές.^[2] Τα έργα του αναφέρονται σε πολλαπλά είδη επιστημών, όπως φυσική, βιολογία, ζωολογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση, θέατρο, μουσική, ρητορική, πολιτική κ.ά, τα οποία συνιστούν το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα στη Δυτική Φιλοσοφία. Η περίοδος της ωριμότητας αρχίζει με τις βιολογικές έρευνες και τα συμπεράσματά του είναι η πρώτη συστηματοποίηση των βιολογικών φαινομένων στην Ευρώπη.

Πίνακας περιεχομένων

• 1 Γενικά
• 2 Ζωή και δράση
• 3 Το οδοιπορικό και η προσωπικότητά του
• 4 Ο γραπτός λόγος του Αριστοτέλη
• 5 Συγγραφικό έργο
• 5.1 Λογικά ή Όργανον
• 5.2 Φυσικά
• 5.3 Βιολογικά
• 5.4 Περί ψυχολογίας
• 5.5 Μετά τα φυσικά
• 5.6 Ηθικά
• 5.7 Πολιτικά
• 5.8 Τεχνικά
• 5.9 Προβλήματα
• 6 Η Φιλοσοφία του
• 6.1 Θεμελιώδεις έννοιες στο Αριστοτελικό κόρπους (corpus)
• 7 Ο κόσμος του Αριστοτέλη
• 7.1 Πρακτική Φιλοσοφία
• 7.1.1 Ηθική
• 7.1.2 Πολιτική
• 7.1.3 Ρητορική και ποίηση
• 7.2 Απόψεις για τις γυναίκες
• 8 Απώλεια και διατήρηση των έργων του
• 9 Κληρονομιά
• 10 Δείτε επίσης
• 11 Σημειώσεις
• 12 Παραπομπές
• 13 Ελληνικές μεταφράσεις ξένης βιβλιογραφίας
• 14 Ενδεικτική βιβλιογραφία
• 15 Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Γενικά

Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, φεύγει από την Αθήνα και κατόπιν εντολής του Φιλίππου, αναλαμβάνει το 343 π.Χ./42 τη διδασκαλία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.^[3] Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα: «ο Αριστοτέλης υπήρξε ο πρώτος γνήσιος επιστήμονας στην ιστορία... και κάθε κατοπινός επιστήμονας του οφείλει κάτι»^[4]

Ως διδάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Αριστοτέλης, απέκτησε διάφορες ευκαιρίες και αφθονία προμηθειών. Έτσι, ίδρυσε μια βιβλιοθήκη στο Λύκειο, η οποία έγινε αρωγός στην παραγωγή εκατοντάδων έργων του. Το γεγονός ότι υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα, τον οδήγησε στις απόψεις του πλατωνισμού, αργότερα, όμως, μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, οδηγήθηκε, περισσότερο, σε εμπειρικές μελέτες και μετατοπίζεται από τον πλατωνισμό στον εμπειρισμό.^[5] Πίστευε ότι οι ιδέες και οι γνώσεις όλων των λαών βασιζόταν, τελικά, στην αντίληψη. Στις απόψεις του, για τις φυσικές επιστήμες, βασίστηκαν πολλά έργα του.

Μαζί με το δάσκαλό του Πλάτωνα αποτελεί σημαντική μορφή της φιλοσοφικής σκέψης του αρχαίου κόσμου, και η διδασκαλία του διαπερνούσε βαθύτατα τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη μέχρι και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα. Υπήρξε φυσιοδίφης, φιλόσοφος, δημιουργός της λογικής και ο σημαντικότερος από τους διαλεκτικούς της αρχαιότητας.

To σύνολο της επιρροής του, συχνά τον κατατάσσει μεταξύ των κορυφαίων παγκοσμίων προσωπικοτήτων όλων των εποχών με τη μεγαλύτερη επιρροή, μαζί με τον δάσκαλο του, τον Πλάτωνα, και τον μαθητή του, τον Μέγα Αλέξανδρο.^[6][7][8]

Ζωή και δράση

Επιμέρους θέματα

Αριστοτελισμός

Αριστοτελισμός[εμφάνιση]

Αριστοτελικό έργο[εμφάνιση]

Ιδέες[εμφάνιση]

Επιρροές και επιδράσεις[εμφάνιση]

Σχετικά[εμφάνιση]

v t e

'' Νοήσεως Νόησις '' Αριστοτέλης

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το έτος 384 π.Χ. στα Αρχαία Στάγειρα της Χαλκιδικής, 55 χιλιόμετρα, ανατολικά, από τη σημερινή Θεσσαλονίκη.^[α][9] Ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ΄, τον οποίο είχε πατέρα ο Φίλιππος. Ο Νικόμαχος, που κατά το Σουίδα είχε γράψει έξι βιβλία ιατρικής και ένα φυσικής, θεωρούσε πρόγονό του τον ομηρικό ήρωα και γιατρό Μαχάονα, το γιο του Ασκληπιού.^[10] Η μητέρα του Φαιστιάδα καταγόταν από από τη Χαλκίδα και ανήκε κι αυτή, όπως και ο πατέρας του, στο γένος των Ασκληπιαδών. Το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη, εν μέρει, για τη βιολογία, το απέκτησε από τον πατέρα του, καθώς οι Ασκληπιάδες, συνήθιζαν, να διδάσκουν στα παιδιά τους, από νεαρή ηλικία, ανατομία, λέγεται, επίσης, ότι ο Αριστοτέλης ενίοτε βοηθούσε και τον πατέρα του, όταν ήταν μικρός.^[11]

Ο Αριστοτέλης πρόωρα ορφάνεψε από πατέρα και μητέρα και την κηδεμονία του ανέλαβε ο φίλος του πατέρα του Πρόξενος, που ήταν εγκαταστημένος στον Αταρνέα της μικρασιατικής Αιολίδας, απέναντι από τη Λέσβο. Ο Πρόξενος, που φρόντισε τον Αριστοτέλη σαν δικό του παιδί, τον έστειλε στην Αθήνα σε ηλικία 17 ετών (367 π.Χ.), για να γίνει μαθητής του Πλάτωνα. Πράγματι, ο Αριστοτέλης σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα επί 20 χρόνια (367 - 347), μέχρι τη χρονιά δηλ. που πέθανε ο δάσκαλός του. Στο περιβάλλον της Ακαδημίας άφηνε κατάπληκτους όλους και τον ίδιο το δάσκαλό του, με την ευφυΐα και τη φιλοπονία του. Ο Πλάτωνας τον ονόμαζε "νουν της διατριβής" και το σπίτι του "οίκον αναγνώστου".

Όταν το 347 π.Χ. πέθανε ο Πλάτωνας, προέκυψε θέμα διαδόχου στη διεύθυνση της σχολής. Επικρατέστεροι για το αξίωμα ήταν οι τρεις καλύτεροι μαθητές του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, ο Ξενοκράτης και ο Σπεύσιππος. Ο Αριστοτέλης τότε μαζί με τον Ξενοκράτη εγκατέλειψαν την Αθήνα και εγκαταστάθηκαν στην Άσσο, πόλη της μικρασιατικής παραλίας, απέναντι από τη Λέσβο. Την Άσσο κυβερνούσαν τότε δύο πλατωνικοί φιλόσοφοι, ο Έραστος και ο Κορίσκος, στους οποίους είχε χαρίσει την πόλη ο ηγεμόνας του Αταρνέα και παλιός μαθητής του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, Ερμίας. Οι δύο φίλοι, κυβερνήτες της Άσσου, είχαν ιδρύσει εκεί μια φιλοσοφική σχολή, ως παράρτημα της Ακαδημίας.

Στην Άσσο ο Αριστοτέλης δίδαξε τρία χρόνια και μαζί με τους φίλους του κατόρθωσε ό,τι δεν μπόρεσε ο Πλάτωνας. Συνδέθηκαν στενά με τον Ερμία και τον επηρέασαν τόσο, ώστε η τυραννία του να καταστεί ηπιότερη και δικαιότερη. Το τέλος του τυράννου όμως ήταν τραγικό. Επειδή προέβλεπε την εκστρατεία των Μακεδόνων στην Ασία, συμμάχησε με το Φίλιππο. Γι' αυτό τον συνέλαβαν οι Πέρσες και τον θανάτωσαν με μαρτυρικό σταυρικό θάνατο.

Το 345 π.Χ. ο Αριστοτέλης, ακολουθώντας τη συμβουλή του μαθητή του Θεόφραστου, πέρασε απέναντι στη Λέσβο και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη, όπου έμεινε και δίδαξε μέχρι το 342 π.Χ. Στο μεταξύ είχε παντρευτεί την ανιψιά και θετή κόρη του Ερμία, την Πυθιάδα, από την οποία απέκτησε κόρη, που πήρε το όνομα της μητέρας της. Μετά το θάνατο της πρώτης του συζύγου ο Αριστοτέλης συνδέθηκε αργότερα στην Αθήνα με τη Σταγειρίτισσα Ερπυλλίδα, από την οποία απέκτησε ένα γιο, το Νικόμαχο. Το 342 π.Χ. τον προσκάλεσε ο Φίλιππος στη Μακεδονία, για να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του γιου του Αλέξανδρου, που ήταν τότε μόλις 13 χρονών. Ο Αριστοτέλης άρχισε με προθυμία το έργο της αγωγής του νεαρού διαδόχου. Φρόντισε να του μεταδώσει το πανελλήνιο πνεύμα και χρησιμοποίησε ως παιδευτικό όργανο τα ομηρικά έπη. Η εκπαίδευση του Αλέξανδρου γινόταν άλλοτε στην Πέλλα και άλλοτε στη Μίεζα, μια κωμόπολη της οποίας τα ερείπια έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη· βρισκόταν στους πρόποδες του βουνού πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η σημερινή Νάουσα της Μακεδονίας. Εκεί το 341 π.Χ. πληροφορήθηκε το θάνατο του Ερμία.

Ο Αριστοτέλης έμεινε στη μακεδονική αυλή έξι χρόνια. Όταν ο Αλέξανδρος συνέτριψε την αντίσταση των Θηβαίων και αποκατέστησε την ησυχία στη νότια Ελλάδα, ο Αριστοτέλης πήγε στην Αθήνα (335 π.Χ.) και ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή. Για να εγκαταστήσει τη σχολή του διάλεξε το Γυμνάσιο, που λεγόταν και Λύκειο, ανάμεσα στο Λυκαβηττό και τον Ιλισό, κοντά στην πύλη του Διοχάρη. Ο χώρος του Γυμνασίου βρέθηκε πρόσφατα στις ανασκαφές,για την ανέγερση του νέου Μουσείου Γουλανδρή,πίσω από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, στην οδό Ρηγίλλης. Ο ιστορικός αυτός αρχαιολογικός χώρος διασκευάζεται έτσι ώστε να γίνει επισκέψιμος. Εκεί υπήρχε άλσος αφιερωμένο στον Απόλλωνα και τις Μούσες. Με χρήματα που του έδωσε άφθονα ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης έχτισε μεγαλόπρεπα οικήματα και στοές, που ονομάζονταν "περίπατοι". Ίσως γι' αυτό η σχολή του ονομάστηκε Περιπατητική Σχολή και οι μαθητές του περιπατητικοί φιλόσοφοι.

Η οργάνωση της σχολής είχε γίνει κατά τα πρότυπα της Πλατωνικής Ακαδημίας. Τα μαθήματα για τους προχωρημένους μαθητές γίνονταν το πρωί ("εωθινός περίπατος") και για τους αρχάριους το απόγευμα ("περί το δειλινόν", "δειλινός περίπατος"). Η πρωινή διδασκαλία ήταν καθαρά φιλοσοφική ("ακροαματική"). Η απογευματινή "ρητορική" και "εξωτερική".

Η σχολή είχε μεγάλη βιβλιοθήκη και τόσο καλά οργανωμένη, ώστε αργότερα χρησίμευσε ως πρότυπο για την ίδρυση των βιβλιοθηκών της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Ο Αριστοτέλης μάζεψε χάρτες και όργανα χρήσιμα για τη διδασκαλία των φυσικών μαθημάτων. Έτσι σύντομα η σχολή έγινε περίφημο κέντρο επιστημονικής έρευνας. Στα δεκατρία χρόνια που έμεινε ο Αριστοτέλης στην Αθήνα δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, που προκαλεί το θαυμασμό μας με τον όγκο και την ποιοτική του αξία. Γιατί είναι άξιο απορίας, πώς ένας άνθρωπος σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα συγκέντρωσε και κατέγραψε τόσες πολλές πληροφορίες.

Το 323 π.Χ. με την είδηση του θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου οι οπαδοί του αντιμακεδονικού κόμματος νόμισαν ότι βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους Μακεδόνες στο πρόσωπο του Αριστοτέλη. Το ιερατείο, με εκπρόσωπό του τον ιεροφάντη της Ελευσίνιας Δήμητρας Ευρυμέδοντα, και η σχολή του Ισοκράτη, με το Δημόφιλο, κατηγόρησαν τον Αριστοτέλη για ασέβεια ("γραφή ασεβείας"), επειδή είχε ιδρύσει βωμό στον Ερμία, είχε γράψει τον ύμνο στην Αρετή και το επίγραμμα στον ανδριάντα του Ερμία, στους Δελφούς. Ο Αριστοτέλης όμως, επειδή κατάλαβε τα πραγματικά κίνητρα και τις αληθινές προθέσεις των μηνυτών του, έφυγε για τη Χαλκίδα, προτού γίνει η δίκη του (323 π.Χ.). Εκεί έμεινε, στο σπίτι που είχε από τη μητέρα του, μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του την Ερπυλλίδα και με τα δύο του παιδιά, το Νικόμαχο και την Πυθιάδα.

Ο Αριστοτέλης απεβίωσε μεταξύ πρώτης και εικοστής δευτέρας Οκτωβρίου του έτους 322 π.Χ. στη Χαλκίδα από στομαχικό νόσημα, μέσα σε θλίψη και μελαγχολία. Το σώμα του μεταφέρθηκε στα Στάγειρα, όπου θάφτηκε με εξαιρετικές τιμές. Οι συμπολίτες του τον ανακήρυξαν "οικιστή" της πόλης και έχτισαν βωμό πάνω στον τάφο του. Στη μνήμη του καθιέρωσαν γιορτή, τα "Αριστοτέλεια", και ονόμασαν έναν από τους μήνες "Αριστοτέλειο". Η πλατεία όπου θάφτηκε ορίστηκε ως τόπος των συνεδρίων της βουλής.

Φεύγοντας από την Αθήνα, διευθυντή της σχολής άφησε το μαθητή του Θεόφραστο, που τον έκρινε ως τον πιο κατάλληλο. Έτσι το πνευματικό ίδρυμα του Αριστοτέλη εξακολούθησε να ακτινοβολεί και μετά το θάνατο του μεγάλου δασκάλου.

Το οδοιπορικό και η προσωπικότητά του

O Αριστοτέλης διδάσκει τον Αλέξανδρο.

Στην Αθήνα βρέθηκε να ζει την εποχή που η μακεδονική ηγεμονία επεκτεινόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Εκείνη την εποχή στην Αθήνα διαμορφώθηκαν δυο πολιτικές παρατάξεις: Οι κάτοχοι της πολιτικής εξουσίας με επικεφαλής τον Δημοσθένη που τάχθηκαν κατά του Φιλίππου και οι οπαδοί όμως της ιδέας της ενωμένης Ελλάδας που τηρούσαν φιλομακεδονική στάση. Ο Αριστοτέλης ήταν ξένος και επιπλέον διατηρούσε επαφές με μακεδονικούς κύκλους. Για να μη διακινδυνεύσει τη ζωή του, έφυγε και πήγε το 348 π.Χ. στον Αταρνέα και ύστερα από πρόσκληση του Θεοφράστου εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη μέχρι του 342 π.Χ.. Το έτος αυτό προσκλήθηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο για να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του νεαρού τότε Αλεξάνδρου του μετέπειτα Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επανέκαμψε στη Αθήνα μετά την καταστροφή της Θήβας (335 π.Χ.) κι έμεινε εκεί για άλλα δεκατρία χρόνια για να φύγει οριστικά στην Χαλκίδα μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.).

Αντίθετα, από αξιόπιστες πηγές μαθαίνουμε ότι ο Αριστοτέλης υπήρξε η ενσάρκωση του ορθού μέτρου σ' όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του. Την έμφυτη ευγένεια και τρυφερότητα της ψυχής του τη βρίσκουμε διάχυτη μέσα στη διαθήκη του. Μέσα σ' αυτή φροντίζει για τη μνήμη των γονέων και του αδερφού του και δε λησμονεί ούτε την οικογένεια του πατρικού φίλου Πρόξενου, που τον ανέθρεψε. Φροντίζει για τη δεύτερη γυναίκα του την Ερπυλλίδα και το γιο που απέκτησε μαζί της, το Νικόμαχο. Ακόμα για την κόρη του Πυθιάδα, καρπό του πρώτου του γάμου. Η μεγάλη του όμως φιλανθρωπία φαίνεται στο σημείο εκείνο της διαθήκης, όπου ορίζει να μην πουληθεί κανείς από τους δούλους που τον υπηρέτησαν, αλλά να ελευθερώνονται μόλις ενηλικιώνονται.

Ο γραπτός λόγος του Αριστοτέλη

Ο Αριστοτέλης δεν έδειξε ενδιαφέρον στη δημοσίευση των έργων του με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα πολλά από αυτά. Ποτέ δε δημοσίευσε τα βιβλία του, εκτός από τους διαλόγους του. Η ιστορία των πρωτότυπων συγγραμμάτων του περιγράφεται από τον Στράβωνα στην "Γεωγραφία" του και από τον Πλούταρχο στο βιβλίο Βίοι Παράλληλοι, Σύλλας.

Συγγραφικό έργο

Η Αριστοτελική Πολιτεία των Αθηναίων σε πάπυρο αρ. 131 που εκτίθεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη

Oι Αλεξανδρινοί υπολόγιζαν ότι ο Αριστοτέλης έγραψε 400 περίπου συνολικά βιβλία. Ο Διογένης ο Λαέρτιος υπολόγισε το έργο του σε στίχους και βρήκε ότι έφταναν τις 45 μυριάδες, επακριβώς 445.270 στίχους. Μεγάλο μέρος από το έργο του αυτό χάθηκε. Ανήκε στην κατηγορία των δημόσιων ή "εξωτερικών" μαθημάτων και ήταν γραμμένα σε μορφή διαλογική. Από αυτά σώθηκε μόνο η Αθηναίων Πολιτεία, σ' έναν πάπυρο που βρέθηκε στην Αίγυπτο. Τα σωζόμενα σήμερα έργα του αντιστοιχούν στη διδασκαλία που ο Αριστοτέλης έκανε στους προχωρημένους μαθητές του και που λέγονται "ακροαματικές ή εσωτερικές". Γι' αυτό και είναι γραμμένα σε συνεχή λόγο και όχι σε διάλογο. Ο κατάλογος του Ησυχίου (είναι προσηρτημένος στη Βιογραφία του Αριστοτέλη) περιλαμβάνει 197 τίτλους συγγραφών και ουσιαστικά συμπίπτει με τον κατάλογο του Διογένη Λαέρτη. Η συνηθέστερη κατάταξή τους είναι η ακόλουθη:

Λογικά ή Όργανον

Αποτελούν πραγματείες χρήσιμες για τη γνώση και είναι οι εξής έξι:

• "Περί Ερμηνείας"
• "Κατηγορίαι"
• "Αναλυτικά Πρότερα"^[12]
• "Αναλυτικά Ύστερα"
• "Τοπικοί και Σοφιστικοί Έλεγχοι"

Οι πραγματείες αυτές αποτελούν την αιώνια δόξα του φιλοσόφου, γιατί πρώτος αυτός διατύπωσε τους νόμους της ανθρώπινης νόησης και τους τρόπους του συλλογισμού.

Φυσικά

Περιλαμβάνουν τις εξής πραγματείες:

• "Φυσική ακρόαση" (βιβλία 8)
• "Περί ουρανού" (βιβλία 4)
• "Περί γενέσεως και φθοράς" (βιβλία 3)
• "Μετεωρολογικά" (βιβλία 4)
• "Περί κόσμου" (ψευδεπίγραφο)

Βιολογικά

• "Περί ζώων ιστορίας" (βιβλία 10)
• "Περί ζώων μορίων" (βιβλία 4)
• "Περί ζώων πορείας" (1 βιβλίο)
• "Περί ζώων κινήσεως"
• "Περί ζώων γενέσεως" (βιβλία 5)
• "Περί φυτών" (ψευδεπίγραφο)

Με τα έργα του αυτά έγινε ο δημιουργός της φυσικής επιστήμης, της ζωολογίας και της συγκριτικής ανατομίας. Με τις πραγματείες αυτές έστρεψε ο Αριστοτέλης τη φιλοσοφική συζήτηση στο γόνιμο έδαφος του αισθητού κόσμου.

Περί ψυχολογίας

• "Περί ψυχής" (βιβλία 3)
• "Περί αισθήσεως και αισθητών"
• "Περί μνήμης και αναμνήσεως"
• "Περί ύπνου και εγρηγορήσεως"
• "Περί ενυπνίων"
• "Περί μαντικής της εν τοις ύπνοις"
• "Περί μακροβιότητος και βραχυβιότητος"
• "Περί ζωής και θανάτου"
• "Περί αναπνοής"
• "Περί πνεύματος" (ψευδεπίγραφο)

Εκτός από το πρώτο, τα υπόλοιπα της ομάδας αυτής είναι γνωστά με το κοινό όνομα "Μικρά φυσικά".

Μετά τα φυσικά

Από το Μετά τα φυσικά ή πρώτη φιλοσοφία, όπως το αποκαλούσε ο Αριστοτέλης προήλθε ο όρος "μεταφυσική" των νεότερων χρόνων. Στα 12 βιβλία που ακολουθούν τα Φυσικά προσθέτουν συνήθως και τη διατριβή "Περί Μελίσσου, Ξενοφάνους και Γοργίου" (πιθανώς ψευδεπίγραφο). Στην ομάδα αυτή των έργων του ο Αριστοτέλης εξετάζει τις πρώτες αρχές όλων των όντων και των "κινουμένων" και των "ακινήτων".

Ηθικά

Το έργο του Αριστοτέλη "Ηθικά Νικομάχεια" μεταφ. στα Λατινικά

• "Ηθικά Ευδήμεια" (βιβλία 7)^[13]
• "Ηθικά μεγάλα" (βιβλία 2)
• "Ηθικά Νικομάχεια" (βιβλία 10)

Αυτά ιδιαίτερα τα τίμησαν οι θεολόγοι.

Πολιτικά

• "Πολιτικά" (βιβλία 9)
• "Αθηναίων Πολιτεία"
• "Οικονομικά" (βιβλία 2)

Αποτελούν, και σήμερα ακόμα, τη βάση των ερευνών για όσους ασχολούνται με τις πολιτικές επιστήμες.

Τεχνικά

• "Ρητορική" (βιβλία 3)
• "Ποιητική" (βιβλίο 1, με πιθανή ύπαρξη και δεύτερου βιβλίου που δεν διασώθηκε)

Προβλήματα

Περιέχουν προβλήματα από διάφορες περιοχές της γνώσης. Στο σώμα των αριστοτελικών έργων έχουν συμπεριληφθεί και τα ακόλουθα ακόμα έργα, που δε θεωρούνται γνήσια: Φυσιογνωμικά, Περί θαυμασίων ακουσμάτων, Περί χρωμάτων, Περί ατόμων γραμμών, Μηχανικά, Ρητορική προς Αλέξανδρον και Περί ακουστών.

Η Φιλοσοφία του

Θεμελιώδεις έννοιες στο Αριστοτελικό κόρπους (corpus)

Η αρχή της μεσότητας «Πρώτα απ΄ όλα πρέπει να θεωρήσουμε ότι τα πράγματα είναι φτιαγμένα από τη φύση τους έτσι που να καταστρέφονται από έλλειψη ή την υπερβολή, όπως βλέπουμε να συμβαίνει με τη σωματική δύναμη και τη υγεία, γιατί πρέπει κανείς να χρησιμοποιεί χειροπιαστές αποδείξεις προκειμένου να διαλευκάνει ασαφή ζητήματα». Ηθικά Νικομάχεια Β΄1104a, 13 -16

«πανταχοῦ γὰρ διὰ τὸ ἄνισον ἡ στάσις. Πολιτικά Ε΄ 1301b 27».

O Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης
λεπτ. της Σχολής των Αθηνών του Ραφαήλ. Η χειρονομία του Αριστοτέλη προς τη γη αντιπροσωπεύει την αντίληψή του σχετικά με την απόκτηση της γνώσης μέσω της εμπειρικής παρατήρησης και των αισθήσεων. Στον αντίποδα ο Πλάτωνας δείχνει προς τον ουρανό, στον οποίο εδράζονται σύμφωνα με τον ίδιο οι Ιδέες.

Η αριστοτελική ηθική στην αναζήτηση της αιώνιας αλήθειας στο μέτρο που αυτές είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής (προαίρεση) στα πλαίσια των ανθρώπινων πράξεων και είναι πιθανόν να εκτελεστούν ή να μη εκτελεστούν συγκαταλέγονται η ηθική, η αρετή, η δικαιοσύνη και το ύψιστο ιδεώδες. Η αρχή της μεσότητας, κατά τον Αριστοτέλη, βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ακρότητες, από τις οποίες η μια είναι η έλλειψις και η άλλη η υπερβολή.^[14] Η ανδρεία, για παράδειγμα, είναι το σωστό μέτρο ανάμεσα στη δειλία και στο θράσος, η γενναιοδωρία ανάμεσα στην τσιγκουνιά και τη σπατάλη. Η αρετή ως προς την ουσία και τον ορισμό είναι μεσότητα, αλλά ως προς το άριστο και την τελειότητα είναι ακρότητα και η ηδονή είναι επακόλουθο της ευδαιμονίας και όχι το αντίστροφο. Η ταύτιση της ευδαιμονίας με το ύψιστο αγαθό είναι αναγκαία και από λογική άποψη, γιατί χωρίς την ευδαιμονία η ανθρώπινη δραστηριότητα θα ήταν μάταιη.

Ο Αριστοτέλης κάλυψε με το έργο του όλες τις φιλοσοφικές έννοιες και αναζητήσεις: φύση, ον, ηθική, δικαιοσύνη σε συνδυασμό με την κριτική έρευνα της πολιτικής εξέλιξης των ελληνικών πόλεων-κρατών. Είναι ο πρώτος που διατυπώνει την άποψη του χωρισμού των λειτουργιών δηλαδή των ενεργειών μιας ευνομούμενης πολιτείας σε τρεις κατηγορίες : νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική^α[›], ενώ στα πολιτικά του καταγράφει τις παρεκβάσεις των πολιτευμάτων.

Όσον αφορά τη δικαιοσύνη αφιερώνει ολόκληρο το πέμπτο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων και τη δικαιοσύνη την ορίζει ως αγαθό που δεν στοχεύει στην ευδαιμονία εκείνου που την ασκεί, αλλά στον άλλο άνθρωπο. Διακρίνει τη δικαιοσύνη σε τρία είδη:

τη διανεμητική

τη διορθωτική και

τη δικαιοσύνη της αμοιβαιότητας

Στην διανεμητική δικαιοσύνη η απόδοση (διανομή) γίνεται με γεωμετρική αναλογία με βάση δηλαδή την αξία του ατόμου. Αντίθετα στη διορθωτική δεν λαμβάνεται υπόψη η αξία του προσώπου, αλλά η αρχή σύμφωνα με την οποία όλα τα άτομα είναι ίσα μεταξύ τους. Η δικαιοσύνη της αμοιβαιότητας είναι ανεξάρτητη από τις δυο προηγούμενες, γιατί, ενώ εκείνες απονέμονται από τα όργανα της δικαστικής εξουσίας αυτή οφείλεται στην ελεύθερη βούληση των μελών της πολιτικής κοινωνίας, και είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της ενότητάς της, όταν αποδίδετα με ανάλογο μέτρο. Ανάλογο μ' εκείνο που επισημαίνει ο Ισοκράτης αποσπασματικά «οὐ τὰς στοὰς ἐμπιπλάναι (να γεμίζουμε) γραμμάτων, ἀλλ’ ἐν ταῖς ψυχαῖς ἔχειν τὸ δίκαιον·^[15]

Ο Αριστοτέλης ανατρέχει και στο Το πνεύμα των νόμων, που ανέπτυξε μετά είκοσι σχεδόν αιώνες ο Μοντεσκιέ διακρίνοντάς το από το γράμμα του νόμου. Απαραίτητη προϋπόθεση για την απονομή της δικαιοσύνης ορίζει την επιείκεια.^[16] Ο νόμος τις περισσότερες φορές είναι αόριστος, αφού ο νομοθέτης δεν μπορεί πρακτικά να προβλέψει όλες τις πιθανές περιπτώσεις. Άρα επιείκεια είναι η κάλυψη του κενού, της έλλειψης που εμφανίζει ο νόμος εξαιτίας της γενικότητά του. Στο Ρωμαϊκό δίκαιο αργότερα αναπτύχθηκαν οι νομικοί όροι «stricto sencu» και «lato sencu», «εν στενή» και «εν ευρεία εννοία» ερμηνεία εφαρμογής του νόμου.

Ο κόσμος του Αριστοτέλη

Εκτός από τη γνώμη του τη σχετική με τις "ιδέες" του Πλάτωνα ο Αριστοτέλης υποστηρίζει και άλλες αρχές. Δεν αποκρούει την ηδονή, αλλά προτιμά την πιο τέλεια, αυτή δηλαδή που πηγάζει από τη διάνοια. Ο σκοπός των ανθρώπινων ενεργειών, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η ευδαιμονία, την οποία ορίζει ως ενέργεια σύμφωνη με την αρετή. Η αρετή, όταν κυριαρχεί στα πάθη και στις ορμές, τα ρυθμίζει, παίζοντας το ρόλο του μέτρου ανάμεσα στις δύο ακρότητες, δηλαδή στην υπερβολή και την έλλειψη. Έτσι π.χ. η "πραότης" είναι αρετή ως μεσότητα της οργής και της αναισθησίας, η "ανδρεία", επειδή βρίσκεται ανάμεσα στη θρασύτητα και στη δειλία, και η "αιδώς", επειδή κατέχει το μέσο της αδιαντροπιάς και της κατάπληξης, που είναι ακρότητες. Συμπλήρωμα της αρετής είναι και τα αγαθά του σώματος (δύναμη, υγεία, ομορφιά) και τα αγαθά της τύχης (πλούτος, ευγενική καταγωγή κλπ.). Σύμφωνα μ' αυτά, ευτυχισμένος είναι εκείνος που ενεργεί κατά τις επιταγές της αρετής και συγχρόνως έχει μερίδιο και στα άλλα αγαθά, τα "εκτός αγαθά", όπως τα ονομάζει.

Ο Αριστοτέλης ταλαντεύεται ανάμεσα στον ιδεαλισμό και τον υλισμό. Κάθε πράγμα, κατ' αυτόν, αποτελείται από ύλη και πνεύμα, που είναι μεταξύ τους αδιάσπαστα ενωμένα. Η ύλη είναι παθητική, είναι η δυνατότητα του πράγματος, ενώ το πνεύμα ενεργητικό, δηλ. η δύναμη που μεταβάλλει τη δυνατότητα σε πραγματικότητα.

Ο κόσμος, κατά τον Αριστοτέλη, είναι ενιαίος και αιώνιος, ενώ η οικουμένη έχει σχήμα σφαίρας με κέντρο τη Γη. Με το να δέχεται την καταγωγή των γνώσεων από τις αισθήσεις, πλησιάζει πολύ τον υλισμό. Τέλος, με την τυπική λογική, βλέπει την αντικειμενική πραγματικότητα "στατικά" και όχι μέσα στην αέναη μεταβολή και κίνησή της. Ο Αριστοτέλης ήταν ο φιλόσοφος που διετύπωσε την θεωρία της ύπαρξης του πέμπτου στοιχείου της φύσης. Συγκεκριμένα οι Έλληνες φιλόσοφοι από την Ιωνία θεωρούσαν ότι στην φύση υπάρχουν τέσσερα στοιχεία ή ουσίες. Γη, ύδωρ, πυρ και αήρ. Ο Αριστοτέλης πρόσθεσε στην τετράδα τον αιθέρα ο οποίος θα αποτελέσει την πέμπτη ουσία την πεμπτουσία. Το στοιχείο αυτό παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες, είναι αγέννητο, αγήρατο, άφθαρτο, αϊδιο, αναυξές και αναλλοίωτο. Επιπλέον εντοπίζεται στον "άνω τόπο" όπου κατοικεί η Θεότητα.

Σχετικά με την επιλογή προκειμένων^[17]
Ιδιαίτερη σημασία έχει η επιλογή προκειμένων άμεσων (αυταπόδεικτων), γνωριμοτέρων του συμπεράσματος και ουσιωδών αιτιών του. Αν πάρουμε τις έννοιες πλανήτης, ουράνιο σώμα που φωτίζει σταθερά (μη στίλβον) και κοντινό (εγγύς) ουράνιο σώμα θα μπορούσαμε να φτιάξουμε τους 2 παρακάτω συλλογισμούς:
[Σ1] Τα μη στίλβοντα ουράνια σώματα είναι εγγύς ουράνια σώματα
Οι πλανήτες είναι μη στίλβοντα ουράνια σώματα
Οι πλανήτες είναι εγγύς ουράνια σώματα
[Σ2] Τα εγγύς ουράνια σώματα είναι μη στίλβοντα ουράνια σώματα
Οι πλανήτες είναι εγγύς ουράνια σώματα
Οι πλανήτες είναι μη στίλβοντα ουράνια σώματα
Ο Σ1 είναι συλλογισμός του ότι (του γεγονότος), ενώ ο Σ2 είναι συλλογισμός του διότι (του αιτιολογημένου γεγονότος). Δηλαδή η προκείμενη «Τα εγγύς ουράνια σώματα είναι μη στίλβοντα ουράνια σώματα» είναι ορθότερη από την προκείμενη «Τα μη στίλβοντα ουράνια σώματα είναι εγγύς ουράνια σώματα», καθόσον επειδή είναι εγγύς δεν στίλβουν, και όχι επειδή δεν στίλβουν είναι εγγύς.

Σχετικά με την επιστημονική εξήγηση ^[18]
Σημαντικό ρόλο στην επιστημονική εξήγηση γεγονότων κατά τον Αριστοτέλη έχει η αγχίνοια (ευστροφία) ή ευστοχία στην ανακάλυψη του μέσου όρου σε άσκεπτο χρόνο (ακαριαία), π.χ. βλέποντας ότι η σελήνη έχει συνεχώς στραμμένη την ίδια φωτεινή πλευρά της προς τον ήλιο, και βάσει του ότι ο ήλιος φωτίζει, αποδίδει τη φωτεινότητα της σελήνης στο φως του ήλιου.
Τυπική διατύπωση:
Προκείμενες
Αν ένα σώμα έχει στραμμένη μια πλευρά του σε μια φωτεινή πηγή (σε ένα αντικέιμενο που φωτίζει) τότε φωτίζεται δανειζόμενη το φως της φωτεινής πηγής
Η σελήνη έχει συνεχώς στραμμένη την ίδια πλευρά της Α στον ήλιο
Ο ήλιος είναι φωτεινή πηγή
Συμπέρασμα
Η πλευρά Α της σελήνης φωτίζεται δανειζόμενη το φως του ήλιου

Πρακτική Φιλοσοφία

Ηθική

Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι η ηθική είναι μια πρακτική παρά θεωρητική μελέτη, δηλαδή, με στόχο κάποιος να γίνει καλός και να κάνει καλό, αντί να γνωρίζει για να εξυπηρετεί τους δικούς του λόγους. Έγραψε πολλές πραγματείες σε θέματα ηθικής, συμπεριλαμβανομένων κυρίως, τα Ηθικά Νικομάχεια.

Ο Αριστοτέλης δίδασκε ότι η αρετή έχει να κάνει με την εύρυθμη λειτουργία (έργον) ενός πράγματος. Ένα μάτι είναι μόνο ένα καλό μάτι εφόσον μπορεί να βλέπει, γιατί η σωστή λειτουργία του ματιού είναι να βλέπει. Ο Αριστοτέλης εξηγεί ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν μια ειδική λειτουργία για τον άνθρωπο, και ότι αυτή η λειτουργία πρέπει να είναι μια δραστηριότητα της ψυχής, σύμφωνα με το λόγο. Ο Αριστοτέλης προσδιόρισε μια τέτοια βέλτιστη δραστηριότητα της ψυχής ως το στόχο όλων των ανθρώπων για ενέργεια, ευδαιμονία, ή μερικές φορές "ευημερία". Για να έχουν τη δυνατότητα οι άνθρωποι να είναι ευτυχισμένοι με αυτό τον τρόπο απαιτεί οπωσδήποτε ένα καλό χαρακτήρα (ηθικής αρετής).^[19]

Ο Αριστοτέλης δίδαξε ότι για να επιτευχθεί ένας ενάρετος και δυνητικά ευτυχισμένος χαρακτήρας απαιτείται ένα πρώτο στάδιο να έχει την τύχη να αποκτήσει συνήθειες όχι σκόπιμα, αλλά από δασκάλους, και την εμπειρία, οδηγώντας σε ένα μεταγενέστερο στάδιο στο οποίο κάποιος επιλέγει συνειδητά να κάνει τα καλύτερα πράγματα. Όταν οι καλύτεροι άνθρωποι έρχονται να ζήσουν τη ζωή τους με αυτόν τον τρόπο την πρακτική σοφία τους (φρόνησις) και της διάνοιάς τους (νους) μπορούν να αναπτύξουν μεταξύ τους την υψηλότερη δυνατή ανθρώπινη αρετή, τη σοφία ενός ολοκληρωμένου θεωρητικού ή υποθετικού στοχαστή, ή με άλλα λόγια, ενός φιλοσόφου.^[20]

Πολιτική

Κύριο λήμμα: Πολιτικά (Αριστοτέλης)

«Όπως ο Αριστοτέλης, οι συντηρητικοί γενικά αποδέχονται τον κόσμο όπως είναι· δεν εμπιστεύονται την πολιτική της αφηρημένης λογικής — γι αυτό, η λογική χώρισε από την εμπειρία. » - Benjamin Wiker ^[21]

Εκτός από τα έργα του σχετικά με την ηθική, τα οποία αφορούν το άτομο, ο Αριστοτέλης αναφέρθηκε στην πόλη στο έργο του με τίτλο Πολιτικά. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι πόλη είναι μια φυσική κοινότητα. Επιπλέον, θεωρούσε ότι η πόλη μπορεί να είναι μεγαλύτερης σημασίας ως προς την οικογένεια η οποία με τη σειρά της είναι πριν από το άτομο, καθώς «το σύνολο πρέπει αναγκαστικά να προηγείται του μέρους».^[22] Επίσης, είναι ευρέως γνωστό ότι δήλωσε ότι «ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ένα πολιτικό ζώο». Ο Αριστοτέλης συνέλαβε την πολιτική σαν έναν οργανισμό και όχι σαν μια μηχανή, και ως μια συλλογή από μέρη τα οποία δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τα υπόλοιπα. Η αντίληψη του Αριστοτέλη για την πόλη είναι οργανική, και θεωρείται ένας από τους πρώτους που συνέλλαβε την πόλη με αυτόν τον τρόπο.^[23]

Η κοινή σύγχρονη αντίληψη μιας πολιτικής κοινότητας ως ένα σύγχρονο κράτος είναι αρκετά διαφορετική από την κατανόηση του Αριστοτέλη. Παρά το γεγονός ότι γνώριζε την ύπαρξη και τις δυνατότητες των μεγαλύτερων αυτοκρατοριών, η φυσική κοινότητα σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ήταν η πόλη (πόλις), η οποία λειτουργεί ως πολιτική «κοινότητα» ή «εταιρική σχέση» (κοινωνία). Ο σκοπός της πόλης δεν είναι μόνο να αποφευχθεί η αδικία ή η οικονομική σταθερότητα, αλλά να επιτρέπει τουλάχιστον σε κάποιους πολίτες τη δυνατότητα να ζήσουν μια καλή ζωή, και να εκτελούν όμορφες πράξεις: «Η πολιτική εταιρική σχέση πρέπει να θεωρηθεί, ως εκ τούτου, ότι υπάρχει προς χάριν των ευγενών πράξεων, όχι για το σκοπό της συμβίωσης.» Αυτό διακρίνεται από τις σύγχρονες προσεγγίσεις, ξεκινώντας από τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου, σύμφωνα με την οποία τα άτομα αφήνουν την κατάσταση της φύσης, λόγω του "φόβου του βίαιου θανάτου» ή των «μειονεκτημάτων» της.^[24]

Ρητορική και ποίηση

Ο Αριστοτέλης θεωρούσε την επική ποίηση, την τραγωδία, την κωμωδία, τη διθυραμβική ποίηση και τη μουσική ότι είναι μιμητικές, με την καθεμία να διαφέρει στην μίμηση κατά το μέσο, το αντικείμενο και την μορφή. Για παράδειγμα, η μουσική μιμείται με τα μέσα του ρυθμού και της αρμονίας, ενώ ο χορός μιμείται μόνο τον ρυθμό, και η ποίηση με τη γλώσσα. Οι μορφές επίσης διαφέρουν στο αντικείμενο της μίμησης. Η Κωμωδία, για παράδειγμα, είναι μια δραματική απομίμηση ανδρών χειρότερων από το μέσο όρο, ενώ η τραγωδία μιμείται άνδρες ελαφρώς καλύτερους από το μέσο όρο. Τέλος, οι μορφές διαφέρουν ως προς τον τρόπο της μίμησης - μέσω της αφήγησης ή του χαρακτήρα, μέσω της αλλαγής ή καμίας αλλαγής, και μέσω του δράματος ή χωρίς δράμα.^[25] Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η μίμηση είναι φυσική για την ανθρωπότητα και αποτελεί ένα από τα πλεονεκτήματά της ανθρωπότητας πάνω από τα ζώα.^[26]

Ενώ πιστεύεται ότι η Ποιητική του Αριστοτέλη αποτελείται από δύο βιβλία - ένα για την κωμωδία και ένα για την τραγωδία - μόνο το τμήμα που εστιάζε στην τραγωδία έχει επιζήσει. Ο Αριστοτέλης δίδαξε ότι η τραγωδία αποτελείται από έξι στοιχεία: ιστορία-δομή, το χαρακτήρα, το ύφος, τη σκέψη, το θέαμα, και τη λυρική ποίηση.^[27] Οι χαρακτήρες σε μια τραγωδία είναι απλώς ένα μέσο για την προώθηση της ιστορίας·. και το σενάριο, όχι οι χαρακτήρες, είναι ο κύριος στόχος της τραγωδίας. Τραγωδία είναι η μίμηση της πράξης που προκαλεί οίκτο και φόβο, και έχει ως στόχο να πραγματοποιήσει την κάθαρση των ίδιων συναισθημάτων. Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνει την Ποιητική με μια συζήτηση στην οποία, αναρωτιέται αν και ποια είναι ανώτερη: η επική ή η τραγική μίμηση. Προτείνει ότι, επειδή η τραγωδία διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά ενός έπους, ενδεχομένως διαθέτει επιπλέον χαρακτηριστικά, όπως θέαμα και μουσική, είναι περισσότερο συμπυκνωμένη, και επιτυγχάνει το στόχο της μίμησης της με μικρότερο μήκος, μπορεί να θεωρηθεί ανώτερη από το έπος.^[28]

Ο Αριστοτέλης ήταν ένας έντονος και συστηματικός συλλέκτης γρίφων, λαογραφίας, και παροιμιών· ο ίδιος και το σχολείο του είχε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα αινίγματα του Δελφικού Μαντείου και μελέτησε τα παραμύθια του Αισώπου.^[29]

Απόψεις για τις γυναίκες

Η ανάλυση του Αριστοτέλη για την τεκνοποίηση περιγράφει ένα ενεργό, αρσενικό στοιχείο που φέρνει τη ζωή μέσα σε ένα αδρανές, παθητικό θηλυκό στοιχείο. Σε αυτό το έδαφος, η φεμινιστική μεταφυσική αργότερα έχει κατηγορήσει τον Αριστοτέλη ως μισογύνη^[30] και σεξιστή.^[31] Ωστόσο, ο Αριστοτέλης έδωσε την ίδια βαρύτητα στην ευτυχία των γυναικών όπως έκανε και με τους άνδρες, και σχολίασε στην Ρητορική του ότι μια κοινωνία δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένη, εκτός αν και οι γυναίκες είναι επίσης ευτυχισμένες.

Απώλεια και διατήρηση των έργων του

«Από την πόλη Σκήψη κατάγονται οι Σωκρατικοί φιλόσοφοι Έραστος και Κορίσκος, καθώς και ο γιος του Κορίσκου, ο Νηλέας, άνδρας που άκουσε τα μαθήματα του Αριστοτέλη και του Θεοφράστου, στην οποία βρίσκονταν και τα βιβλία του Αριστοτέλη. Γιατί ο Αριστοτέλης παρέδωσε τη βιβλιοθήκη του στον Θεόφραστο, στον οποίο κληροδότησε και τη Σχολή του· από όσους ξέρουμε, ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος που συνέλεξε βιβλία, και που δίδαξε στους Αιγύπτιους βασιλείς πως να οργανώνουν μια βιβλιοθήκη. Ο Θεόφραστο με τη σειρά του παρέδωσε τη βιβλιοθήκη στον Νηλέα. Αυτός τη μετέφερε στη Σκήψη και την παρέδωσε στους κληρονόμους του, ανθρώπους συνηθισμένους, οι οποίοι είχαν τα βιβλία κλειδωμένα και δεν φρόντιζαν για τη συντήρησή τους. Όταν όμως έμαθαν ότι οι βασιλείς της Αττάλειας, στους οποίους υπαγόταν και η Σκήψη, αναζητούσαν με μανία βιβλία για να φτιάξουν τη Βιβλιοθήκη της Περγάμου, έκρυψαν τα βιβλία σε κάποιο υπόγειο.Κατεστραμμένα από την υγρασία και τα σκουλήκια, τα βιβλία του Αριστοτέλη και του Θεοφράστου πουλήθηκαν κάποια στιγμή αργότερα, έναντι πολλών χρημάτων, από τους απογόνους του Νηλέα στον Απελλικώντα από την Τέω. Ο Απελλικών ήταν όμως περισσότερο φιλόβιβλος παρά φιλόσοφος. Γι΄ αυτό, θέλοντας να διορθώσει τις φθορές των βιβλίων, τα μετέγραψε σε καινούργια αντίγραφα συμπληρώνοντας τις ελλείψεις τους χωρίς επιτυχία. και έτσι τα δημοσίευσε γεμάτα σφάλματα. Οι παλαιοί Περιπατητικοί λοιπόν, όσοι έδρασαν μετά τον Θεόφραστο, είχαν στη διάθεσή τους λίγα μόνο βιβλία του Αριστοτέλη, κυρίως αυτά που προορίζονταν για το κοινό, και έτσι δεν ήταν σε θέση να φιλοσοφήσουν πραγματικά αλλά περιορίζονταν σε κοινοτoπίες· αντίθετα, όσοι Περιπατητικοί έδρασαν αφ΄ ότου ήρθαν στο φως αυτά τα βιβλία, μπορούσαν να φιλοσοφούν και να αριστοτελίζουν καλύτερα από τους προηγούμενους, ήταν όμως υποχρεωμένοι να καταφεύγουν σε πολλές εικασίες εξαιτίας του πλήθους των σφαλμάτων που αυτά περιείχαν. Σε σχέση με αυτό, μεγάλη υπήρξε και η συμβολή της Ρώμης. Πράγματι αμέσως μετά τον θάνατο του Απελλικώντα ο Σύλλας, που κυρίευσε την Αθήνα, σφετερίστηκε τη βιβλιοθήκη του και τη μετέφερε εδώ στη Ρώμη, όπου την πήραν στα χέρια τους ο γραμματικός Τυραννίων, άνθρωπος φιλαριστοτέλης, αφού πρώτα ξεγέλασε τον υπεύθυνο της βιβλιοθήκης, αλλά κάποιοι βιβλιοπώλες, οι οποίοι χρησιμοποίησαν κακούς αντιγραφείς και δεν αντιβάλλουν το απόγραφο με το πρωτότυπο, όπως συνήθως συμβαίνει, τόσο στη Ρώμη όσο και στη Αλεξάνδρεια με τα βιβλία που αντιγράφονται απλώς για να πουληθούν».

— Στράβων, Γεωγραφικά 13.1.54^[32]

Η σύγχρονη έρευνα αποκαλύπτει ότι χάθηκαν σημαντικά έργα του Αριστοτέλη . Εκτιμώντας τα χαμένα έργα φαίνεται να έχουν αρχικά γραφτεί με σκοπό να υποβληθούν σε μεταγενέστερη δημοσίευση, τα σωζόμενα έργα δεν φαίνεται να ήταν έτσι.^[33] Αντίθετα, τα διασωθέντα έργα φαίνονται περισσότερο να είναι σημειώσεις παραδόσεων χωρίς σκοπό δημοσίευσης.^[33] Η αυθεντικότητα ενός τμήματος του διασωθέντος έργου ως αυθεντικά Αριστοτελικού είναι επίσης σήμερα ύποπτη, με μερικά βιβλία να αντιγράφουν ή να συνοψίζουν το ένα το άλλο, την συγγραφή ενός βιβλίου υπό αμφισβήτηση και ενός άλλου βιβλίου να μην θεωρείται καθόλου του Αριστοτέλη.^[33]

Μερικά από τα επιμέρους έργα, όπου συμπεριλαμβάνεται το Σύνταγμα της Αθήνας, θεωρούνται από τους περισσότερους μελετητές ως προϊόντα της "σχολή" του Αριστοτέλη, ίσως καταρτισμένα υπό την διεύθυνση ή την εποπτεία του. Άλλα, όπως το Περί Χρωμάτων, μπορεί να έχουν παραχθεί από τους διαδόχους του Αριστοτέλη στο Λύκειο, π.χ., τον Θεόφραστο και τον Στράτωνα. Ακόμα, άλλα απέκτησαν το όνομά του Αριστοτέλη μέσα από τις ομοιότητες στο δόγμα ή στο περιεχόμενο, όπως το De Plantis, ενδεχομένως του Νικόλα Δαμασκηνού. Άλλα έργα στο σώμα κειμένων περιλαμβάνουν αστρολογικά και μαγικά κείμενα των οποίων οι συνδέσεις με τον Αριστοτέλη είναι καθαρά ευφάνταστες.^[34]

Σύμφωνα με μια διάκριση που προέρχεται από τον ίδιο τον Αριστοτέλη, τα γραπτά του διαιρούνται σε δύο ομάδες: την "εξωτερική" και την "εσωτερική".^[35] Οι περισσότεροι μελετητές έχουν καταλάβει πως η διάκριση είναι μεταξύ των έργων που προορίζονται από τον Αριστοτέλη για το κοινό (εξωτερική), και τα πιο τεχνικά έργα που προορίζονται για χρήση μέσα στο σχολείο (εσωτερικά). Οι σύγχρονοι μελετητές συνήθως υποθέτουν αυτά τα τελευταία να είναι δικές του (πρόχειρες) σημειώσεις από τις διαλέξεις του Αριστοτέλη (ή σε ορισμένες περιπτώσεις σημειώσεις από τους μαθητές του).^[36] Ωστόσο, ένας κλασικός μελετητής προσφέρει μια εναλλακτική ερμηνεία. Κατά τον 5ο αιώνα ο νεοπλατωνιστής Αμμώνιος γράφει ότι το ύφος γραφής του Αριστοτέλη είναι σκόπιμα σκοταδιστικό, έτσι ώστε «οι καλοί άνθρωποι μπορούν για το λόγο αυτό να τεντώσουν το μυαλό τους ακόμα περισσότερο, ενώ τα κενά μυαλά που χάνονται από απροσεξία θα τεθούν σε φυγή από την αφάνεια, όταν αντιμετωπίζουν φράσεις όπως αυτές."^[37]

Μια άλλη κοινή παραδοχή είναι ότι κανένα από τα εξωτερικά έργα δεν σώζεται - ότι όλα τα σωζόμενα γραπτά του Αριστοτέλη είναι εσωτερικού είδους. Τρέχουσα γνώση του τι ακριβώς είναι τα εξωτερικά γραπτά είναι πενιχρή και αμφίβολη, αν και πολλά από αυτά μπορεί να έχουν τη μορφή διαλόγου. (Αποσπάσματα από τους διαλόγους του Αριστοτέλη έχουν διασωθεί.) Ίσως να είναι αυτά που αναφέρει ο Κικέρων, όταν χαρακτήρισε το ύφος γραφής του Αριστοτέλη ως «ένα ποτάμι χρυσού».^[38] Είναι δύσκολο για πολλούς σύγχρονους αναγνώστες να αποδεχθούν ότι κάποιος θα μπορούσε τόσο σοβαρά να θαυμάζει τη μορφή των έργων αυτών που είναι στη διάθεσή μας.^[36] Εντούτοις, μερικοί σύγχρονοι μελετητές έχουν προειδοποιήσει ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι ο έπαινος του Κικέρωνα προοριζόταν ειδικά για τα εξωτερικά έργα. λίγοι σύγχρονοι μελετητές έχουν πράγματι θαυμάσει το συνοπτικό στυλ γραφής που βρέθηκε σε σωζόμενα έργα του Αριστοτέλη.^[39]

Ένα σημαντικό ζήτημα στην ιστορία των έργων του Αριστοτέλη, λοιπόν, είναι πώς όλα τα εξωτερικά γραπτά έχουν χαθεί, και πως αυτά που τώρα έχουμε έφτασαν σε εμάς.^[40] Η ιστορία των πρωτότυπων χειρογράφων των εσωτερικών πραγματειών περιγράφονται από τον Στράβωνα στην Γεωγραφία και τον Πλούταρχο του στο Βίοι Παράλληλοι του.^[41] Τα χειρόγραφα αφέθηκαν από τον Αριστοτέλη στον διάδοχό του Θεόφραστο, ο οποίος με τη σειρά του τα άφησε στον Νηλέα. Ο Νηλέας υποτίθεται ότι πήρε τα γραπτά από την Αθήνα στην Σκήψη, όπου οι κληρονόμοι του τα αφήνανε να μαραζώνουν σε ένα κελάρι μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ., όταν Aπελλικώνας της Τέω ανακάλυψε και αγόρασε τα χειρόγραφα, φέρνοντάς τα πίσω στην Αθήνα. Σύμφωνα με την ιστορία, ο Aπελλίκωνας προσπάθησε να αποκαταστήσει μέρος της ζημιάς που είχε γίνει κατά τη διάρκεια της παραμονής των χειρογράφων στο υπόγειο, εισάγοντας μια σειρά από λάθη στο κείμενο. Όταν ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας κατέλαβε την Αθήνα το 86 π.Χ., μετέφερε τη βιβλιοθήκη του Aπελλίκωνος στη Ρώμη, όπου δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά το 60 π.Χ. από τον γραμματικό Τυραννίωνα της Αμισού και, στη συνέχεια, από τον φιλόσοφο Ανδρόνικο της Ρόδου.^[42][43]

Ο Carnes Lord αποδίδει τη δημοφιλή πεποίθηση σε αυτή την ιστορία στο γεγονός ότι παρέχει «την πιο εύλογη εξήγηση για την ταχεία έκλειψη της Περιπατητικής Σχολής μετά τα μέσα του τρίτου αιώνα, και για την απουσία ευρείας γνώσης των ειδικών πραγματειών του Αριστοτέλη σε όλη την την Ελληνιστική περίοδο, καθώς και για την ξαφνική επανεμφάνιση του αριστοτελισμού κατά τη διάρκεια του πρώτου αιώνα π.Χ.^[44] Ο Λορντ εκφράζει ορισμένες επιφυλάξεις σχετικά με αυτή την ιστορία. Πρώτον, η κατάσταση των κειμένων είναι πάρα πολύ καλή για να έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές που ακολουθήθηκε από την άπειρη προσπάθεια του Απελλίκωνος για την επισκευή.

Δεύτερον, υπάρχουν «αδιάσειστα στοιχεία»,, ότι οι πραγματείες ήταν σε κυκλοφορία κατά τη διάρκεια του χρόνου στον οποίο ο Στράβωνας και ο Πλούταρχος^[45] υποστηρίζου ότι ήταν εγκλωβισμένες μέσα στο κελάρι στην Σκήψη. Τρίτον, η οριστική έκδοση των κειμένων του Αριστοτέλη φαίνεται να έχει γίνει στην Αθήνα, περίπου πενήντα χρόνια πριν από την υποτιθέμενη συμπίληση από τον Ανδρόνικο. Και τέταρτον, σε αρχαίους καταλόγους βιβλιοθηκών προγενέστερους του Ανδρόνικου εμφανίζονται αρκετά παρόμοια έγγραφα με αυτά που σήμερα κατέχουμε. Ο Λορντ βλέπει μια σειρά από μετα-αριστοτελικές παρεμβολές στα Πολιτικά, για παράδειγμα, αλλά γενικά είναι σίγουρος ότι το έργο έχει έρθει σε μας σχετικά άθικτο.

Από τη μία πλευρά, τα σωζόμενα κείμενα του Αριστοτέλη δεν προέρχονται από ολοκληρωμένα λογοτεχνικά κείμενα, αλλά μάλλον από τα σχέδια εργασιών που χρησιμοποιούνταν στο σχολείο του Αριστοτέλη, σε αντιδιαστολή, από την άλλη πλευρά, στους διαλόγους και τα άλλα "εξωτερικά" κείμενα που ο Αριστοτέλης δημοσίευσε ευρύτερα κατά τη διάρκεια της ζωής του. Η συναίνεση είναι ότι ο Ανδρόνικος της Ρόδου συγκέντρωσε τα απόκρυφα έργα του σχολείου του Αριστοτέλη που υπήρχαν με τη μορφή μικρότερων, ξεχωριστών έργων, τα διέκρινε από εκείνα του Θεόφραστου και άλλων Περιπατητικών, τα επιμελήθηκε, και τελικά τα συγκέντρωσε σε πιο συνεκτικά, μεγαλύτερα έργα, όπως είναι γνωστά σήμερα.^[46]

Κληρονομιά

Ο Αριστοτέλης συνέβαλε σε κάθε σχεδόν τομέα της ανθρώπινης γνώσης και ήταν ιδρυτής πολλών νέων πεδίων της. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Μπράιαν Μαγκί (Bryan Magee), "είναι αμφίβολο αν κάποιο ανθρώπινο ον γνώριζε τόσα πολλά όσα αυτός". Πέρα από αμέτρητες άλλες επιτυχίες, ο Αριστοτέλης ήταν ο ιδρυτής της τυπικής λογικής, πρωτοπόρος στη μελέτη της ζωολογίας, και άφησε κάθε μελλοντικό επιστήμονα και φιλόσοφο σε χρέος μέσα από τη συμβολή του στην επιστημονική μέθοδο. Παρά τα επιτεύγματα αυτά, η επίδραση των σφαλμάτων του Αριστοτέλη θεωρείται από κάποιους ότι κράτησε σημαντικά πίσω την επιστήμη. Ο Μπέρτραντ Ράσελ σημειώνει ότι «σχεδόν κάθε σοβαρή διανοητική προκαταβολή έπρεπε να ξεκινήσει με μια επίθεση σε κάποιο Αριστοτέλειο δόγμα». Ο Ράσελ αναφέρεται επίσης στην ηθική του Αριστοτέλη ως «αποκρουστική», και καλεί τη λογική του " ως σίγουρα απαρχαιωμένη Πτολεμαίων αστρονομία". Ο Ράσελ σημειώνει ότι τα λάθη αυτά καθιστούν δύσκολο να αποδώσουμε ιστορική δικαιοσύνη στον Αριστοτέλη, μέχρι να θυμηθεί κανείς πόσο μεγάλη πρόοδο έκανε σε σχέση με όλους τους άλλους που προηγήθηκαν.

Ωστόσο και στις μέρες μας γίνεται αναφορά στο έργο του, όχι μόνον  από φιλολόγους και φιλοσόφους, αλλά και από κορυφαίους των άλλων επιστημών. Στη Γερμανία λειτουργεί ακόμα και σήμερα το: Αristoteles-Archiv, Institut für Griechische und Lateinische Philologie, Freie Universität Berlin, Habelschwerdter Allee 45, D-14195 Be, που έχει φιλμογραφήσει όλο το έργο του Αριστοτέλη.

Δείτε επίσης

• Έργα Αριστοτέλη
• Περί λέξεως
• Ρητορική
• Αριστοτέλειο παράδοξο του τροχού

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:

Συγγραφέας:Αριστοτέλης

Σημειώσεις

α. ^{^}  Μέχρι και οι παλαιότεροι βιογράφοι, ένιωθαν την ανάγκη να προσδιορίσουν, τη γεωγραφική θέση της γενέτειρας του Αριστοτέλη, Στάγειρα:^[47] «Ἀριστοτέλης πόλεως μὲν ἦν Σταγείρων, τὰ δὲ Στάγειρα πόλις Θρᾴκης πλησίον Ὀλύνθου καὶ Μεθώνης»

^ β: «ἔστι δὴ τρία μόρια τῶν πολιτειῶν πασῶν... ἓν μὲν τί τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν κοινῶν, δεύτερον δὲ τὸ περὶ τὰς ἀρχάς... τρίτον δέ τί τὸ δικάζον».

Παραπομπές

1.       

·  «Biography of Aristotle». Biography.com. Ανακτήθηκε στις 12 March 2014.

·  ·  Νέα Δομή, τόμος 5 (σελ.104)

·  ·  Νέα Δομή, τόμος 5 (σελ.105)

·  ·  Encyclopædia Britannica (2008). The Britannica Guide to the 100 Most Influential Scientists. Running Press, σελ. 12. ISBN 9780762434213.

·  ·  Barnes 2007, σελ. 6.

·  ·  «thetoc.gr - Παρουσίαση έρευνας της εφημερίδας Guardian, η οποία βασίστηκε σε αποτελέσματα δημοσκοπήσεων, στατιστικών στοιχείων, και όγκου δεδομένων και διασυνδέσεων των λημμάτων της Wikipedia. Της Χριστίνας Κατσαντώνη.».

·  ·  «Αρχική έρευνα του Guardian και Time».

·  ·  «Ranker.com - The most influential people of all time».

·  ·  McLeisch, Kenneth Cole (1999). Aristotle: The Great Philosophers. Routledge, σελ. 5. ISBN 0-415-92392-1.

·  ·  Σουίδα, nu,399

·  ·  Pi-Schools.gr, Αριστοτέλης, Γέννηση και καταγωγή (σελ. 2)

·  ·  Βαρδάκης, Μάρκος,«Οι συλλογιστικοί τρόποι κατά τα Αναλυτικά πρότερα [του Αριστοτέλη]. Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 3 (1986), 135-153.

·  ·  Πανέρης, Ιωάννης, «Ο Εύδημος του Αριστοτέλη σε σχέση με το Φαίδωνα του Πλάτωνα. Συμβολή στο πρόβλημα ‘πρώιμος Αριστοτέλης και Πλάτων’». Φιλόλογος 30 (1982), 254-268.

·  ·  Ηθικά Νικομάχεια Β΄1104a, 13 -16

·  ·  Ισοκράτης, Αρειοπαγητικός Περί πολυνομίας.

·  ·  Αριστοτέλη, Ηθικά Νικομάχεια, 1137a

·  ·  Αριστοτέλης Αναλυτικά Ύστερα Βιβλίο Ι Μέρος 13 78a:25 - 78b:1

·  ·  Αριστοτέλης Αναλυτικά Ύστερα Βιβλίο Ι Μέρος 34 89b:10-20

·  ·  Ηθικά Νικομάχεια Βιβλίο Α. Δείτε για παράδειγμα το κεφάλαιο 7 1098a.

·  ·  Ηθικά Νικομάχεια Βιβλίο Ζ.

·  ·  «Aristotle: Father of political conservatism». Wnd.com. 14 August 2010. Ανακτήθηκε στις 15 October 2012.

·  ·  Πολιτικά 1253a19–24

·  ·  Ebenstein, Alan; William Ebenstein (2002). Introduction to Political Thinkers. Wadsworth Group, σελ. 59.

·  ·  Για μια διαφορετική ανάγνωση των κοινωνικών και οικονομικών διεργασιών στα Ηθικά Νικομάχεια και τα Πολιτικά δείτε Polanyi, K. (1957) "Aristotle Discovers the Economy" στο Primitive, Archaic and Modern Economies: Essays of Karl Polanyi ed. G. Dalton, Boston 1971, 78–115

·  ·  Αριστοτέλης, Ποιητική Γ

·  ·  Αριστοτέλης, Ποιητική Δ

·  ·  Αριστοτέλης, Ποιητική ΣΤ

·  ·  Αριστοτέλης, Ποιητική ΙΣΤ

·  ·  Temple, Olivia, and Temple, Robert (translators), The Complete Fables By Aesop Penguin Classics, 1998. ISBN 0-14-044649-4 Cf. Introduction, pp. xi–xii.

·  ·  Freeland, Cynthia A. (1998). Feminist Interpretations of Aristotle. Penn State University Press. ISBN 0-271-01730-9.

·  ·  Morsink, Johannes (Spring 1979). «Was Aristotle's Biology Sexist?». Journal of the History of Biology 12 (1): 83–112. doi:10.1007/bf00128136.

·  ·  Παντελής Γκολίτσης, «Ο Αριστοτέλης και τα βιβλία του», The books΄ journal, τεύχος 19, Μάιος 2012

·  ·  Terence Irwin και Gail Fine, Cornell University, Aristotle: Introductory Readings. Indianapolis, Indiana: Hackett Publishing Company, Inc. (1996), Εισαγωγή, σσ. xi–xii.

·  ·  Lynn Thorndike, "Chiromancy in Medieval Latin Manuscripts," Speculum 40 (1965), pp. 674–706; Roger A. Pack, "Pseudo-Arisoteles: Chiromantia," Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge 39 (1972), pp. 289–320; Pack, "A Pseudo-Aristotelian Chiromancy," Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge 36 (1969), pp. 189–241.

·  ·  Jonathan Barnes, "Life and Work" στο The Cambridge Companion to Aristotle (1995), p. 12; Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια 1102a26–27. Ο Αριστοτέλης ο ίδιος δεν χρησιμοποιεί ποτέ τον όρο "εσωτερικά" ή "ακροαματική". Για άλλα χωρία όπου ο Αριστοτέλης μιλάει για "εξωτερικούς λόγους", δείτε W. D. Ross, Aristotle's Metaphysics (1953), vol. 2, pp. 408–410. Ο Ross υπερασπίζεται μια ερμηνεία σύμφωνα με την οποία η φράση, τουλάχιστον στα έργα του ίδιου του Αριστοτέλη, συνήθως αναφέρεται γενικά σε "συζητήσεις όχι ειδικά για την Περιπατητική Σχολή, αλλά σε συγκεκριμένα έργα του Αριστοτέλη.

·  ·  Barnes, "Life and Work", p. 12.

·  ·  Ammonius (1991). On Aristotle's Categories. Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 0-8014-2688-X. p. 15

·  ·  Cicero, Marcus Tullius (106 BC – 43 BC). «flumen orationis aureum fundens Aristoteles». Academica Priora. Ανακτήθηκε στις 25 January 2007.

·  ·  Barnes, "Roman Aristotle", in Gregory Nagy, Greek Literature, Routledge 2001, vol. 8, p. 174 n. 240.

·  ·  Η καθοριστική αγγλική μελέτη αυτών των ερωτημάτων είναι Barnes, "Roman Aristotle".

·  ·  "Sulla."

·  ·  Ancient Rome: from the early Republic to the assassination of Julius Caesar – Page 513, Matthew Dillon, Lynda Garland

·  ·  The Encyclopedia Americana, Volume 22 – Page 131, Grolier Incorporated – Juvenile Nonfiction

·  ·  Lord, Carnes (1984). Introduction to the Politics, by Aristotle. Chicago: Chicago University Press, σελ. 11.

·  ·  Βίοι Παράλληλοι/Σύλλας

·  ·  Anagnostopoulos, G., "Aristotle's Works and Thoughts", A Companion to Aristotle (Blackwell Publishing, 2009), p. 16. Δείτε επίσης, Barnes, J., "Life and Work", The Cambridge Companion to Aristotle (Cambridge University Press, 1995), pp. 10–15.

47.  ·  Δημήτρης Λυπουρλής και Δέσποινα Μωραΐτου.. «Αριστοτέλης». Αρχαία Ελληνικά - Φιλοσοφικός Λόγος. Διόφαντος, σελ. 139. ISBN 978-960-06-2416-8.

Ελληνικές μεταφράσεις ξένης βιβλιογραφίας

• Cristof Rapp, «Εισαγωγή στον Αριστοτέλη», εκδ. Οκτώ ISBN 978-960-99798-5-6, 2012
• Ρος Γ. Ντ.«Αριστοτέλης», εκδ. ΜΙΕΤ ISBN 960-250-038-7
• Μέικλ Σκοτ, «Η οικονομική σκέψη του Αριστοτέλη», εκδ. Ελληνικά Γράμματα, ISBN 9789603449485, 2012
• Κοκλέιν Ανν, «Η ζωή και το έργο του», εκδ .Παπαδήμα, ISBN 960-208-382-3
• Ράσελ Μπέρναρντ, «Η αρχαία φιλοσοφία μετά τον Αριστοτέλη, εκδ. Αρσενίδη, Σειρά Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Η δευτερογενής βιβλιογραφία για τον Αριστοτέλη είναι αχανής. Οι παρακάτω πηγές είναι μόνο ένα μικρό υποσύνολο από την ελληνική βιβλιογραφία.

• Richard Rubenstein, Τα τέκνα του Αριστοτέλη. Πως η αρχαία σοφία φώτισε τους σκοτεινούς χρόνους, μτφρ. Ρένα Καρακατσάνη, εκδ.Λιβάνη, Αθήνα, 2004
• Λαούρδας Βασίλης, Η 'Κρητική Πολιτεία' του Αριστοτέλους, Κρητικά Χρονικά, τομ. 2 (1948), σελ. 387-415
• Kullmann, Wolfgang, Ὁ ρόλος τῆς τελολογίας στὴν ἀριστοτελικὴ ἐπιστήμη, Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρὶς τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, 26(1977-1978) , σσ. 135-156 [1]^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Kullmann, Wolfgang, Ἡ πολιτικὴ σκέψη τοῦ Ἀριστοτέλη, Ἀθήνα, Μορφωτικὸ Ἵδρυμα Ἐθνικῆς Τραπέζης, 1996
• Gadamer, Hans-Georg, «Τὸ ἑρμηνευτικὸ πρόβλημα καὶ ἡ ἠθικὴ τοῦ Ἀριστοτέλους» , Ἴνδικτος, 5 (1996), σσ. 222-239
• Düring, Ingemar, Ὁ Ἀριστοτέλης. Παρουσίαση καὶ ἑρμηνεία τῆς σκέψης του, Τόμος Α΄,μτφρ.Κοτζιᾶ, Παρασκευή Ἀθήνα, Μορφωτικὸ Ἵδρυμα Ἐθνικῆς Τραπέζης, 1991
• Berti, Enrico, «Ἡ ἐπικαιρότητα τῆς ἀριστοτελικῆς σκέψης», στό: Πρακτικὰ Συνεδρίου, Ἡ ἐπικαιρότητα τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας, Ρέθυμνο, 1997, σσ. 306-316
• Anton, John P., «Ἀριστοτελισμὸς καὶ σύγχρονη ἀμερικανικὴ φιλοσοφία» , Φιλόλογος, 100 (2000), σσ. 159-171
• Anton, John P., «Ἡ ἐπίδραση τοῦ Ἀριστοτέλους στὴν ἀμερικανικὴ φιλοσοφία», Πρακτικά της Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, 61(1986) , σσ. 304-322
• Ali, Hassanein Fouad, «Ὁ ἀραβικὸς πολιτισμὸς καὶ ὁ Ἀριστοτέλης» , Πλάτων (1955), σ. 317
• Κουμάκης, Γεώργιος, «Οι απόψεις του Αριστοτέλη για την ιστορία». Ευθύνη 104 (1980), 443-445
• Γιώργος Ε. Καραμανώλης, «H σχέση ηθικής αρετής και φρόνησης στην αριστοτελική ηθική», Υπόμνημα 8 (2009) 51-79.
• W.W.Windelband - H. Heimssoeth, Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, τομ. Α΄, μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986, σελ.152-177
• Ν.Βολιώτης, : «Θρησκευτικαί και μεταφυσικαί αναζητήσεις κατά τον Δ΄ π.Χ. αιώνα. Η θεολογία του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους εν συνδυασμώ προς την του Ισοκράτους». Πλάτων 32/33 (1980-81), 356-365
• Ν.Γεωργόπουλος, «Η πλατωνική και αριστοτελική άποψη για την τραγωδία, τη μίμηση και την τέχνη». Στο: Αφιέρωμα στον Παπανούτσο (1980), 211-212
• Γρηγόριος Ζιάκας, «Ο Αριστοτέλης στην αραβική παράδοση». Αριστοτελικά, Θεσσαλονίκη 1980, 217-387
• Ι.Μαντζαρίδης, «Αριστοτελική ηθική και Χριστιανισμός». Αριστοτελικά, Θεσσαλονίκη 1980, 159-174.
• Κεσσίδης, Θεοχάρης, «Τα ηθικά έργα του Αριστοτέλη», Φιλοσοφία 17-18 (1987-1988), 325-355.
• Παπαδής Δημήτρης, «Σκιαγράφημα της ηθικής του Αριστοτέλη», Διαβάζω 135 (1986), 36-41.
• Παπαδής Δημήτρης, «Ο κοινότατος λόγος της ψυχής κατά τον Αριστοτέλη», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 3 (1986), 3-14.
• Παπαδημητρίου, Ευθύμης, «Οι ανθρωπολογικές απόψεις του Αριστοτέλη», Διαβάζω 135 (1986), 21-25.
• Παναγιώτου, Π. Π, «Ο Αριστοτέλης περί εμβρυϊκής διαπλάσεως και κληρονομικότητος», Παρνασσός 28 (1986), 404-413.
• Μποζώνης Γεώργιος, «Η κριτική των Πλατωνικών Ιδεών από τον Αριστοτέλη». Χρονικά Αισθητικής 25-26 (1986-1987), 181-188.
• Μπενάκης Λίνος, «Ο Αριστοτέλης στο Βυζάντιο και στην Τουρκοκρατία. Η σύγχρονη έρευνα», Διαβάζω 135 (1986), 52-55.
• Κύρκος Βασίλειος, «Η ρητορική τέχνη και η κοινωνική της λειτουργία κατά τον Αριστοτέλη». Διαβάζω 135 (1986), 42-47
• Κουλουμπαρίτσης, Λάμπρος, «Η φυσική στον Αριστοτέλη». Διαβάζω 135 (1986), 17-20.
• Γιανναράς, Χρήστος, «Ο ‘αποφατικός’ Αριστοτέλης». Διαβάζω 135 (1986), 14-16
• Βαρδάκης, Μάρκος, «Οι συλλογιστικοί τρόποι κατά τα Αναλυτικά πρότερα [του Αριστοτέλη], Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 3 (1986), 135-153.
• Παπαδής Δημήτρης, «Η ενότητα και η πολλότητα της ψυχής κατά Αριστοτέλη, Αλέξανδρο Αφροδισιέα και Θωμά Ακινάτο». Φιλοσοφία 15-16 (1985-86), 298-315.
• Κουμάκης Γιώργος, «Όνομα και πράγμα στον Αριστοτέλη», στο Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία: Γλώσσα και πραγματικότητα στην ελληνική φιλοσοφία. Αθ. 1985,σελ.220-225
• Κάσου, Μαίρη: «Η Αριστοτελική περιπέτεια. Μια ανάγνωση της Ποιητικής Ι1 1452a 22-29». Παρουσία 3 (1985), 49-59.
• Παπανούτσος Ευάγγελος, «Η ‘κάθαρση των παθών’ κατά τον Αριστοτέλη», Εποπτεία 70 (1982), 685-703
• Τσιτσιρίδης, Σταύρος, «Ο αριστοτελικός ορισμός της τραγωδίας», Ελληνικά 60 (2010) 25-61
• Κύρκος, Βασίλειος, «Ο Αριστοτέλης και οι Μεγαρικοί. Γνωσιοθεωρητικές αντιθέσεις». Πρακτικά «Αριστοτέλης» Ι (1981), 253-256.
• Κύρκος, Βασίλειος, «Ο ανθρωπολογικός χαρακτήρας της πολιτικής φιλοσοφίας του Αριστοτέλη». Επιστημονική επετηρίς Παντείου Α.Σ.Π.Ε., Αθ. 1981, 213-229.
• Δεσποτόπουλος, Κωνσταντίνος, «Το κοινωνικό πρόβλημα κατ’ Αριστοτέλη». Επιστημονική επετηρίς Παντείου Α.Σ.Π.Ε., Αθ. 1981, 93-108.
• Düring, Ingemar, «Ἡ βιβλιοθήκη τοῦ Ἀριστοτέλους» , Ελληνική Δημιουργία, 107 (1952), σσ. 91-94
• Αθανασόπουλος, Κ., Ancillae Theologiae: Το φιλοσοφείν και Θεολογείν κατά το Μεσαίωνα και το Βυζάντιο, εκδ. Παρουσία, Αθήνα, 2004, σελ.350 (με πίνακες και λεπτομερή βιβλιογραφία στην Ελληνική, Λατινική, Αγγλική, Γαλλική και Γερμανική) (ISBN 960-7956-94-X).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα

Αριστοτέλης

Στα Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα:

Αριστοτέλης

• Κείμενα του Αριστοτέλη στα Αρχαία Ελληνικά με δυνατότητα εμφάνισης μετάφρασης Greek-language.gr
• Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης - Η ζωή και το έργο του
• KIM, JOHANN, ΟΙ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, Διδακτορική διατριβή,Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), Σχολή Φιλοσοφική, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Τομέας Φιλοσοφίας, 1998
• SON, BYUNG-SEOK, Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), Σχολή Φιλοσοφική, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, 1997
• Σαραντοπούλου, Φωτεινή. «Ο Αριστοτέλης ως λογοτεχνικός κριτικός του αρχαϊκού έπους και της λυρικής ποίησης» (pdf). Διδακτορική διατριβή-Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Φιλολογίας 2010.
• Ετ3 - Εκπομπή Animated Φιλόσοφοι: Αριστοτέλης^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Stavros Lazaris, "L’image paradigmatique : des Schémas anatomiques d’Aristote au De materia medica de Dioscoride", Pallas, 93 (2013), p. 131-164 https://www.academia.edu/10055661/L_image_paradigmatique_des_Schémas_anatomiques_d_Aristote_au_De_materia_medica_de_Dioscoride

================================